شهرهای جنوبی کشورمان بخش عظیمی از تمدن و تاریخ غنی ایران را به خود اختصاص می‌دهند، اما با این وجود بسیاری از آن‌ها آن طور که باید و شاید مورد توجه گردشگران قرار نگرفته‌اند. در این میان استان سیستان و بلوچستان یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران است که از زمان‌های بسیار دور جاذبه‌های بسیاری را در خود جای داده است. شهر سوخته دولت شهری باستانی، یکی از این جاذبه‌های اسرار آمیز است که با وجود تحقیق و تفحص بسیار هنوز هم رازهای سر به مهر و ناشناخته بسیاری را در قلب خود پنهان کرده است.
شهر سوخته کجاست؟
در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان در حاشیه جاده زابل به زاهدان شهری با قدمتی بیش از پنج هزار سال قرار دارد. قدمت این شهر عجیب را که در ساحل رود هیرمند و دریاچه هامون واقع شده بود، با دوره برنز تمدن جیرفت همزمان می‌دانند.
راه دسترسی به شهر سوخته
از آن جایی که این شهر در حاشیه جاده زابل به زاهدان قرار دارد برای رسفر به این مقصد اسرارامیز ابتدا باید به زابل سفر کرد. برای اقامت در زابل می‌توانید با توجه به هزینه‌ای که برای اقامتگاه در سفر اختصاص داده‌اید، شب را در هتل‌ها و یا مسافرخانه‌های این شهر بمانید. بعد از آن چند ساعت از برنامه سفر خود را برای بازدید از این شهر در نظر بگیرید و برگی از تاریخ را ورق بزنید.
معرفی مختصری از شهر سوخته
از زمان‌های دور تمدن‌های بسیاری در سراسر جهان شکل گرفته‌اند که هر کدام به علتی و پس از مدتی از صفحه روزگار محو شده‌اند. در این بین مطالعه سرگذشت آن‌ها می‌تواند ما را به خوبی با تاریخ و تمدن کشورها و فرهنگ‌های مختلف آشنا کند به خصوص کشورمان ایران که از تمدنی غنی بهره می‌برد. شهر سوخته میراثی گرانقدر است که گذشتگان برای ما به یادگار گذاشته‌اند و طبق شواهد جزو پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی در دنیا به حساب می‌آید.
این شهر که در سال ۹۳ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد، بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران است. باستان شناسان طی مطالعات خود و اطلاعات به دست آمده در نتیجه آن، وسعت شهر سوخته را ۲۸۰ هکتار دانسته‌اند. این شهر در گذشته به پنج قسمت اصلی شامل ناحیه مسکونی با وسعت ۸۰ هکتار در شمال شرقی، ناحیه مرکزی، بخش صنعتی، بناهای یادبود و گورستان تقسیم شده بود. مردم ایران در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در این شهر زندگی می‌کردند. شهری که در زمان‌های قدیم بر خلاف امروزه منطقه‌ای سرسبز بوده و دریاچه پر آب هامون باعث شکل گیری تمدن در کنار آن شده است.
اگر بخواهیم از پیشینه مطالعاتی که بر روی این شهر انجام شده بگوییم، باید گفت که در شهر سوخته از سال ۱۹۶۷ تا به امروز کار حفاری برای کشف رمز و رازهای آن صورت گرفته است. اولین گروه باستان شناسان ایتالیایی بودند که برای تحقیق به ایران آمدند. پس از انقلاب نیز دور جدید تحقیقات و مطالعات به سرپرستی دکتر سید منصور سید سجادی آغاز شد و تا امروز نیز ادامه دارد.
نکته‌ای جالب که می‌تواند به خوبی گویای پیشرفته بودن و سیستم شهرنشینی مدنی در این شهر باشد، وجود سیستم آبرسانی و فاضلاب و تشکیل لوله‌هایی از جنس سفال بوده است.
چرا شهر سوخته را به این نام می‌خوانند؟
با شنیدن نام این شهر اولین سوالی که در ذهن بیشتر افراد شکل می‌گیرد این است که چرا به آن شهر سوخته می‌گویند. کلنل بیت بریتانیایی از اولین کسانی بود که در دوره قاجار به این منطقه سفر کرد و نام شهر سوخته را روی این شهر گذاشت. علت این نام‌گذاری این بود که او خاکسترهایی را در اطراف تپه‌ها دید و گمان کرد که بر اثر آتش سوزی این خاکسترها به جا مانده‌اند. با این وجود و بر خلاف تصور عام گفته می‌شود که در این شهر آتش سوزی رخ نداده بوده و در پی حفاری‌ها و اکتشافات جنگ افزاری هم در شهر سوخته یافت نشده است. گفته می‌شود وجود خاکسترها به این علت بوده که بعد از فروپاشی شهر سوخته مردمی که در آن منطقه مانده بودند برای درست کردن غذا زمین را می‌شکافتند و آتش درست می‌کردند.
مشاغل و صنعت در شهر سوخته
به لحاظ وجود صنایع و مشاغل متنوع از پیشرفته‌ترین شهرهای آن زمان بوده است. در نتیجه کاوش‌ها و مطالعات مشخص شد که مردم این شهر به مشاغلی مانند کشاورزی، ماهیگیری، سفالگری، ساخت زیورآلات و جواهرسازی، معرق کاری، نساجی و پارچه بافی (کشف ۱۲ نوع بافت پارچه)، حصیربافی، آهنگری و سنگ تراشی مشغول بوده‌اند.
چند مورد از کشفیات و شگفتی‌های شهر سوخته
از شگفتی‌های آن موارد بسیار زیادی را می‌توان نام برد که در این‌جا به تعدادی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
برای نخستین بار در این شهر یک چشم مصنوعی پیدا شد که با گذشت حدود ۴۸۰۰ سال هنوز سالم مانده است و در موزه از آن نگهداری می‌شود. گویا این چشم مصنوعی متعلق به زنی جوان بوده و در طراحی آن ریزترین مویرگهای داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر به چشم می‌خورند. همچنین در قبر این زن ظروف سفالی، کیسه چرمی، آینه و مهرهای تزئینی دیده شده که نشان می‌دهد در آن زمان رسم بوده افراد را با وسایلی مربوط به آن‌ها دفن می‌کردند.
یکی دیگر از شگفتی‌های این شهر وجود نشانه‌هایی از اولین جراحی مغز دنیا در شهر سوخته است. جمجمه‌ای یافت شده از دختری نوجوان و مطالعات صورت گرفته روی آن دلیلی بر این مدعاست.
کشف خط کشی از جنس چوب آبنوس با دقت نیم میلی‌متر و به طول ۱۰ سانتی‌متر، بازی‌ای شبیه به تخته نرد و جامی سفالی که به وسیله نقاشی نخستین انیمیشن جهان روی آن نمایش داده شده از دیگر شگفتی‌های شهر سوخته است. این موارد ما را به این نتیجه می‌رساند که شهر سوخته با تمدنی خلاق و هوشمند به لحاظ صنعت، علم، هنر و فرهنگ در آن زمان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.
دلایل نابودی شهر سوخته
باستان شناسان و کارشناسان مربوطه مهم‌ترین علل نابودی شهر سوخته را تغییر مسیر رودخانه هیرمند، حمله اقوام مهاجر و آتش سوزی عنوان می‌کنند. البته همانطور که در بالا اشاره کردیم برخی باستان شناسان ایرانی نیز بر این عقیده هستند که هیچ گونه آتش سوزی در این شهر رخ نداده است.
*پیش از سفر به زابل برای این که خاطرتان از بابت محل اقامت خود آسوده شود بهتر است با مراجعه به سایت‌های مربوط به رزرو هتل، سوئیت و اجاره ویلا به صورت آنلاین اقامتگاه مورد نظر خود را انتخاب و رزرو کنید.
[…] شهر سوخته شهری باستانی با قدمت بیش از پنج هزار سال و یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری سیستان است. این شهر اسرار آمیز در ۵۶ کیلومتری زابل واقع شده و با وجود سال‌ها تحقیق و پژوهش هنوز هم رازهای زیادی در دل دارد. شهر سوخته که در سال ۹۳ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد، زمانی یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا و بر خلاف امروز شهری سرسبز بوده است. وجود مشاغل و صنایع متنوع در این شهر و شگفتی‌هایی مانند یافتن نخستین چشم مصنوعی، نشانه‌هایی از اولین جراحی مغز دنیا، نخستین انیمیشن جهان و بازی‌ای شبیه به تخته نرد نشان از پیشرفته بودن این شهر در گذشته دارد. این جاذبه تاریخی سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب می‌کند. […]