پیش از اینکه به چنین سوالی درباره گرم شدن زمین پاسخ دهیم، با شما کمی درباره مفاهیم هواشناسی صحبت می‌کنیم. ممکن است هنوز بسیاری از ما درباره تفاوت “هوا” و “آب و هوا” اطلاعی نداشته نباشیم. و اگر در متن‌های علمی با این دو مفهوم مواجه شویم، بنا به برداشت خود آن را معنا کنیم. اما گرچه “هوا” و “آب و هوا” مفاهیمی بسیار نزدیک به هم هستند، اما میان آنها یک تفاوت بزرگ وجود دارد.
“هوا” مجموعهای از شرایط جوی است که به وضعیت هوای یک محدوده در زمانی خاص اشاره دارد. در حقیقت این مفهوم به معنای شرایط آب و هوایی است که دائما تغییر می‌کند. مثلآ وقتی می‌گوییم: «امروز هوا سرد است» یا «فردا ابری خواهد بود». از مفهوم “هوا” استفاده کرده‌ایم.
اما “آب و هوا” به شرایط کلی آب و هوایی در زمانی بلند مدت گفته می‌شود. وقتی می‌گوییم « آب و هوای شمال از تهران سردتر است»، یعنی به وضعیتی کلی اشاره کرده‌ایم. معمولآ وضعیت آب و هوا در یک دوره 30 ساله محاسبه می‌شود.
اگر افزایش 2 درجه‌ای دمای زمین، عدد قابل توجهی در تغییر “هوا” نباشد، اما یک تغییر بزرگ در وضعیت “آب و هوای” زمین است. همانطور که تاکنون دیده‌ایم، این 2 درجه تغییر آنقدر زیاد بوده که منجر به آب شدن یخ‌های قطب، بالا رفتن سطح آب دریاها، تغییر الگوهای بارندگی، مهاجرت حیوانات به مناطق شمالی‌تر و از بین رفتن میلیون‌ها گونه گیاهی و جانوری شده است.
گرم شدن زمین در همه جا یکسان است؟
نکته قابل توجه دیگر این است که این دو درجه، بر اساس میانگین جهانی تعیین شده است!. یعنی در بسیاری از نقاط دنیا ممکن است که حتی دما بیشتر از 2 درجه بالاتر رفته باشد. مثلآ سطح زمین حدود دو برابر بیشتر از سطح دریا گرم شده است و افزایش دمای قطب شمال به حدود 5 درجه می‌رسد. گرمتر شدن زمین در مناطق قطبی به این دلیل است که هرچقدر برف و یخ در قسمت عرضهای جغرافیایی آب شود، زمین انرژی بیشتری جذب می‌کند و در نتیجه گرمای بیشتری بوجود می‌آید.
در کنار تغییرات بزرگ، تغییرات کوچکی هم که در دراز مدت اتفاق می‌افتد می‌تواند فجایعی را در وضعیت آب و هوایی به بار آورد. برای درک بهتر این مفهوم، به پدیده “موج گرما” اشاره می‌کنیم. به طور کلی، موج گرما به دوره‌ای گفته می‌شود که در آن هوا بسیار گرم شده و با رطوبت همراه است. گرچه این پدیده از سالیان دراز در بسیاری از مناطق دیده می‌شود، اما آمارها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر موج گرما در بسیاری از کشورها به شدت افزایش یافته است.
مثلآ در ژوئن 2020، دمای شهری در سیبری که همیشه به دلیل سرمای فراوان معروف بود، به 37 درجه سانتیگراد رسید. همچنین در استرالیا، هواشناسان رنگ جدیدی به نقشه‌های آب و هوایی اضافه کرده‌اند؛ تا مناطقی که دمای آنها بیش از 51 درجه است را نشان دهند. در کنار امواج گرما، خطر سیل و بالا آمدن آب اقیانوس‌ها هم وجود دارد. این اتفاق به دلیل جزر و مدهای فراوان و موج‌های مرتفع در حال افزایش است.
شگفت آور این است که چنین وقایعی تنها پیش لرزه‌های تغییرات آب و هوایی هستند. دانشمندان تخمین می‌زنند که احتمالآ ما در آینده با تغییرات بیشتر آب و هوایی مواجه خواهیم شد. در بدترین حالت، تا پایان قرن 21 زمین 9 درجه فارنهایت گرمتر می‌شود.
بر اساس توافقنامه آب و هوایی پاریس، سران بسیاری از کشورها توافق کرده‌اند که گرمایش زمین را بین 1.5 تا 2 درجه سانتیگراد نگه دارند. شاید این عدد کوچک و بی‌اهمیت به نظر برسد. اما بر اساس مطالعات علمی، نگه داشتن گرمای زمین حتی در این محدوده کم، می‌تواند از انقراض صخره‌های مرجانی جلوگیری کند. همچنین خطر آب شدن یخچال‌های قطبی کاهش میابد و گونه‌های جانوری کمتری از بین میرود. تلاش برای ثابت نگه داشتن دمای زمین، می‌تواند مانع از بحران‌های کشاورزی و کمبود آب شود. ضمن اینکه دیگر قرار نخواهد بود میلیون‌ها انسان به دلیل بالا آمدن آب دریاها خانه‌های خود را ترک کنند.
ترجمه و نگارش: شبنم بهروز