مسجد گوهرشاد کجاست؟ یادگار ملکه تیموری

برخی از بناها به یک کتاب جذاب می‌مانند و نمی‌توان از داستان‌های آن‌ها سیر شد. یکی از پرداستان‌ترین بناهای تاریخی ایران، مسجد گوهرشاد است که همه جور داستان مذهبی، عاشقانه، دراماتیک و سیاسی در دل خود دارد. این مسجد از شلوغ‌ترین و زیباترین مساجد ایران محسوب می‌شود. مسجد گوهرشاد در کدام صحن است؟ این مسجد جایی بین صحن امام رضا (در شمال)، صحن قدس و پیامبر اعظم (در جنوب)، بست شیخ بهایی (در شرق) و رواق امام خمینی (در غرب) قرار دارد. مسجد گوهرشاد در کجا قرار دارد؟ این مسجد در مشهد و در بخش جنوبی حرم امام رضا واقع شده است. چرا منبر مسجد گوهرشاد خاص است؟ این منبر با هنر منبت‌کاری و بدون استفاده از میخ ساخته شده است.

در ادامه این مقاله، با این مسجد تاریخی، تاریخچه، نحوه دسترسی، بخش‌های مختلف و جاذبه‌های نزدیک آن آشنا می‌شوید.

برای اجاره ویلا و سوئیت نزدیک حرم کلیک کنید

معرفی مسجد گوهرشاد

این مسجد یکی از مشهورترین جاهای دیدنی مشهد است که در قلب این شهر و در مجموعه حرم مطهر رضوی قرار دارد. این بنا به سبک مساجد جامع چهارایوانی ساخته شده است؛ یعنی چهار ایوان در چهار جهت اصلی شمال، جنوب، شرق و غرب دارد که همه آن‌ها رو به حیاط مرکزی (صحن) مسجد قرار دارند و از هر کدام می‌توان به شبستان‌های مسجد دسترسی داشت.

این مسجد 9410 متر مربع وسعت دارد و وسعت صحن آن 2850 متر مربع است. صحن گوهرشاد قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا محسوب می‌شود. این مسجد 7 شبستان و 8 ورودی کوچک و بزرگ دارد و به خاطر گنبد فیروزه‌ای، تزیینات و کاشی‌کاری‌های زیبای خود شناخته می‌شود. البته وقایع تاریخی و سیاسی این مسجد هم در شهرت آن بی‌تأثیر نبوده‌اند.

بخوانید از: صفر تا 100 راهنمای سفر به مشهد

مسجد گوهرشاد کجاست؟

این مسجد بخش مهمی از حرم امام رضا در مشهد است و صحن آن از شمال با رواق دارالسیاده و دارالحفاظ همسایه است که به‌نوعی ورودی‌های صحن امام رضا محسوب می‌شوند. مسجد گوهرشاد نزدیک‌ترین بنای تاریخی به ضریح امام رضا است. رواق امام خمینی در شرق این مسجد و بست شیخ بهایی در غرب آن قرار دارد. باب‌الرضا نزدیک‌ترین ورودی حرم به این مسجد است و تا میدان بیت‌المقدس (آب) مشهد حدود 600 متر فاصله دارد.

آدرس مسجد گوهرشاد: استان خراسان رضوی، مشهد، جنوب حرم مطهر رضوی

تاریخچه مسجد گوهرشاد

قدمت این مسجد به اوایل قرن نهم هجری می‌رسد و به دستور گوهرشاد بیگم (گوهرشاد خانم) همسر شاهرخ (پادشاه سوم امپراتوری تیموری و پسر تیمور لنگ) ساخته شده است. گوهرشاد بیگم زنی ترک‌تبار و مسلمان بود که علاقه خاصی به امامان شیعه داشت و به معمار مشهور عصر تیموری یعنی قوام‌الدین شیرازی دستور داد که چند بنای وقفی و خیریه مثل مسجد هم نام خودش و رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ را در مجاورت حرم امام رضا بسازد.

گوهرشاد خانم زنی با نفوذ، سیاست‌مدار و طرفدار هنر و فرهنگ ایرانی بود و تحت حمایت او، زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به دربار تیموریان راه پیدا کرد. گوهرشاد در سن 88 سالگی و به دستور یکی دیگر از پادشاهان تیموری که از نوادگان پسران دیگر تیمور بود و از شاهرخ و همسرش کینه داشت، در هرات به قتل رسید.

یکی از وقایع جالب ساخت مسجد گوهرشاد، دل‌بستگی یکی از کارگران سازنده مسجد به گوهرشاد بیگم بود. این جوان هنگام سرکشی‌های گوهرشاد به روند ساخت‌وساز مسجد، عاشق او شد و عشقش را به او ابراز کرد. گوهرشاد برای او شرط گذاشت و از او خواست 40 روز اعتکاف کند و از خانه بیرون نیاید. بعد از این 40 روز، آن کارگر جوان به عشق الهی رسیده بود و دیگر دل در گرو گوهرشاد نداشت.

واقعه گوهرشاد چه بود؟

داستان مسجد گوهرشاد در زمان سلطنت رضاشاه این بود که عده‌ای از مردم در اعتراض به اجباری شدن کلاه‌شاپو برای همه، در مسجد بست نشستند و تجمع آن‌ها با تیراندازی و خون‌ریزی پراکنده شد. اجباری شدن کلاه‌شاپو در شهری که بیشتر سکنه آن مذهبی و روحانی بودند، امری خلاف‌شرع قلمداد می‌شد.

واقعه بست نشینی این مسجد به تشویق شیخ محمدتقی بهلول در تاریخ 20 تیر 1314 آغاز و در تاریخ 21 تیر 1314 با تیراندازی ماموران شهربانی مشهد و ارتش شاهنشاهی ایران به تحصن کنندگان، به پایان رسید.

ویژگی‌های معماری مسجد گوهرشاد

همان‌طور که گفتیم، این مسجد به سبک مسجدهای چهارایوانی ساخته شده و شامل چند شبستان و یک صحن مرکزی بزرگ است. تمام درودیوارهای این مسجد با اسماء متبرکه، آیات قرآن، حدیث و شعرهایی در مدح ائمه و پیامبر تزیین شده که با خط ثلث، نستعلیق و کوفی نوشته شده‌اند. کاشی‌کاری این مسجد با رعایت تمامی جزئیات و به زیبایی تمام انجام شده و یکی از نمونه‌های برجسته کاشی‌کاری در ایران است.

نام گوهرشاد بیگم هم در 2 بخش این مسجد یعنی سردر نقره‌ای دارالسیاده و کتیبه ایوان مقصوره با کاشی معرق درج  شده است.

بهترین زمان بازدید از مسجد گوهرشاد

بهترین زمان بازدید از این مسجد، بهار و پاییز است که بهترین زمان سفر به مشهد هم محسوب می‌شود. البته این مسجد امکانات رفاهی و سرمایشی و گرمایشی مناسبی دارد و در تابستان و زمستان هم می‌توانید از بازدید از آن لذت ببرید.

نحوه دسترسی به مسجد گوهرشاد

از هر نقطه شهر مشهد می‌توانید با وسایل حمل‌ونقل عمومی خودتان را به حرم امام رضا و این مسجد برسانید. برای دسترسی با مترو، می‌توانید از هر 2 خط متروی مشهد استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به حرم، ایستگاه بسیج در خط یک و ایستگاه میدان شهدا در خط دو است.

برای دسترسی با خودروی شخصی هم باید از طریق خیابان‌های شیرازی یا طبرسی به سمت حرم امام رضا بروید و خودروی خود را در یکی از پارکینگ‌های عمومی حرم که در انتهای این خیابان‌ها واقع شده‌اند، پارک کنید.

ساعت کاری و هزینه بلیط بازدید از مسجد گوهرشاد

مثل بازدید از حرم امام رضا، بازدید از این مسجد هم محدودیت زمانی ندارد و در 24 ساعت شبانه روز می‌توانید از آن رایگان بازدید کنید.

بخش‌های مختلف مسجد گوهرشاد

این مسجد نزدیک به 10 هزار متر مربع وسعت دارد و برای بازدید از این بنای عظیم، بهتر است بخش‌های مختلف آن را خوب بشناسید:

گنبد و مناره مسجد گوهرشاد

مهم‌ترین شاخصه این مسجد که در نگاه اول توجه هر کسی را جلب می‌کند، گنبد فیروزه‌ای و زیبای آن است. این گنبد در ارتفاع 43 متری مسجد واقع شده و در تزئین آن از کاشی‌های لعاب دار استفاده شده است. زیبایی این کاشی‌ها را کتیبه‌هایی به خط کوفی تکمیل می‌کند. در کنار گنبد مسجد، 2 مناره تزئین شده با کاشی‌های هفت رنگ وجود دارد که هر کدام 43 متر ارتفاع دارند.

ایوان‌های مسجد گوهرشاد

این مسجد 4 ایوان بزرگ دارد که در ادامه با ویژگی‌های این ایوان‌ها آشنا می‌شوید:

• ایوان مقصوره بزرگ‌ترین ایوان مسجد است که در ضلع جنوبی قرار دارد. این ایوان به سمت قبله صحن رضوی ساخته شده و حدود 5 متر ارتفاع دارد. کتیبه مشهور سلطان بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که به نام مادرش مزین شده و همچنین منبر مشهور مسجد (منبر صاحب الزمان) در این ایوان واقع شده است. ایوان مقصوره با سنگ مرمر ساخته شده و در کتیبه‌های آن به سال ساخت و نام معمار مسجد اشاره شده است.
• ایوان ساده روبروی ایوان مقصوره واقع شده و با آن قرینه است. در این ایوان که روبه‌قبله ساخته شده، کتیبه‌ای وجود دارد که به مرمت مسجد در دوران شاه‌عباس صفوی اشاره می‌کند. ایوان ساده با هنر خطاطی استاد محمدرضا امامی اصفهانی تزیین شده است.
• ایوان غربی در مجاورت بست شیخ بهایی قرار دارد و در گذشته به بازار مشهد متصل بود. این ایوان هم با کاشی‌کاری‌های مزین به آیات قرآن تزیین شده و قبلاً کانال آبی از آن عبور می‌کرد که از آن برای تأمین آب مسجد استفاده می‌شد. به همین دلیل به آن ایوان آب هم می‌گویند.
• ایوان شرقی یا ایوان حاج حسن با رواق در دست احداث امام خمینی همسایه است. این ایوان کاشی‌کاری‌های زیبایی مزین به خط کوفی دارد.

بخوانید از: آشنایی با فرهنگ بومی مشهد و آداب و رسوم مردم آن 

شبستان‌های مسجد گوهرشاد

این مسجد 7 شبستان کوچک و بزرگ دارد که در کنار ایوان‌ها و قرینه یکدیگر ساخته شده‌اند. این شبستان‌ها با سقف طاق ضربی و با تزئیناتی مثل کاشی‌کاری‌های زیبا ساخته شده‌اند. با ویژگی‌های هر کدام در ادامه آشنا می‌شوید:

• شبستان تبریزی یا بزرگ که بین ایوان مقصوری و رواق امام خمینی قرار دارد و در ضلع جنوبی مسجد واقع شده است.
• شبستان نهاوندی هم در جنوب مسجد و بین ایوان مقصوره، بست شیخ بهایی و صحن قدس قرار دارد و ازآنجایی‌که شیخ علی‌اکبر نهاوندی در آن نماز جماعت برگزار می‌کرده، به این نام مشهور شده است.
• شبستان گرم در ضلع شرقی مسجد و بین ایوان این ضلع و شمال مسجد قرار دارد. حاشیه شمالی این شبستان مسیر دسترسی از مسجد به رواق متصل به صحن آزادی را فراهم می‌کند.
• شبستان سبزواری یکی از شبستان‌های کوچک مسجد است که به رواق امام خمینی و ایوان شرقی محدود می‌شود.
• شبستان میلانی در ضلع غربی و بین ایوان غربی و بست شیخ بهایی قرار دارد.
• شبستان نجف‌آبادی یا امام‌جمعه که بین ایوان غربی و راهرو متصل به کفشداری 13 و 14 واقع شده است.
• شبستان آفتاب یا علوی که بین رواق دارالسیاده و مدرسه پریزاد قرار دارد و می‌توانید آن را در ضلع شمالی مسجد پیدا کنید.

بخوانید از: بافت سنتی مشهد؛ الگوها و عناصر معماری یک شهر مذهبی 

منبر مسجد گوهرشاد

منبر مسجد گوهرشاد در ایوان مقصوره قرار دارد و به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده است. این منبر 7 متر ارتفاع و 14 پله دارد و آن را با نام منبر صاحب الزمان هم می‌شناسند. منبر صاحب الزمان با هنر منبت‌کاری تزئین شده و در ساخت آن فقط از چوب درخت گردو و گلابی استفاده شده است؛ یعنی حتی یک میخ هم در ساختار آن وجود ندارد.

بخوانید از: پارک کوهسنگی مشهد؛ محل تاج‌گذاری شاه‌عباس 

جاهای دیدنی نزدیک مسجد گوهرشاد

بعد از دیدن مسجد گوهرشاد، می‌توانید تعدادی از بهترین جاهای دیدنی مشهد که در نزدیکی آن قرار دارند را هم ببینید. در ادامه با این جاهای دیدنی آشنا می‌شوید:

• باغ موزه نادری
• خانه تاریخی داروغه
• باغ گیاه‌شناسی مشهد
• پارک کوهسنگی مشهد
• موزه مردم‌شناسی مشهد

رستوران‌های نزدیک به مسجد گوهرشاد

بازدید از آثار تاریخی شگفت‌انگیزی مثل مسجد گوهرشاد باعث می‌شود زمان را از دست بدهید و تا به خودتان بیایید، متوجه می‌شوید حسابی راه رفته‌اید و کالری سوزانده‌اید. برای جبران کالری‌های ازدست‌رفته و تجدید قوا، می‌توانید سری به رستوران‌های زیر بزنید که در نزدیکی حرم امام رضا قرار دارند:

• رستوران قصر السلطان
• رستوران فیروزه
• رستوران زیتون
• رستوران الماس

بخوانید از: بهترین رستوران مشهد کجاست؟ 

اقامت در نزدیکی به مسجد گوهرشاد با شب

در این مقاله سری به مسجد گوهرشاد مشهد زدیم که در حرم مطهر امام رضا قرار دارد و یکی از زیباترین و مهم‌ترین مساجد ایران است. برای دسترسی بهتر به این مسجد و سایر جاهای دیدنی مشهد، می‌توانید سری به صفحه اجاره ویلا و سوئیت در مشهد بزنید و نزدیک‌ترین اقامتگاه به این جاذبه‌ها را رزرو کنید.

سؤالات متداول درباره مسجد گوهرشاد مشهد

مسجد گوهرشاد کجاست؟

استان خراسان رضوی، مشهد، جنوب حرم مطهر رضوی

مسجد گوهرشاد در کدام صحن قرار دارد؟

این مسجد چسبیده به صحن رضوی (ضریح) و صحن قدس است و در جنوب حرم قرار دارد.

نزدیک‌ترین درب حرم به مسجد گوهرشاد کدام است؟

باب‌الرضا (در نزدیک میدان بیت‌المقدس) نزدیک‌ترین درب به این مسجد است.