راهنمای کامل زیارت حرم امام رضا (ع)؛ جایی که زمین هم آسمانی می‌‎شود

به‌جرئت می‌توان گفت حرم امام رضا (ع)، معنوی‌ترین نقطه در جغرافیای ایران است. بارگاه امام رضا (ع) همان‌جایی است که سالانه میلیون‌ها زائر، تمناهای جان و خواسته‌های وجودشان را به آنجا می‌آورند. حتی بارها برای تشکر کردن از برآورده شدن دعاها و آرزوهایشان می‌آیند.

شاید برایتان سؤال باشد که چه کسانی در حرم امام رضا دفن هستند؟ در این مکان مطهر، اشخاص مشهور و تأثیرگذاری مانند صاحب‌منصبان و خادمین آستان قدس رضوی، رجال سیاسی، عالمان دینی، شهدای جنگ هشت‌ساله و بزرگان دیگری به خاک سپرده شدند. شیخ بهایی، امین الاسلام طبرسی و شیخ حر عاملی از مشهورترین عالمان شیعه هستند که در حرم امام دفن شدند.

معروف‌ترین رواق و صحن‌های حرم کدامند؟ صحن انقلاب، جمهوری اسلامی، قدس و آزادی و رواق‌های امام خمینی، دارالاجابه، شیخ طبرسی و دارالحجه از معروف‌ترین صحن‌ها و رواق‌های حرم امام رضا هستند. موزه‌های معروف آستان قدس رضوی کدامند؟ موزه فرش، مردم‌شناسی، موزه قرآن و نفایس، موزه مرکزی، موزه هدایای رهبری و موزه آثار استاد فرشچیان از معروف‌ترین موزه‌های مجموعه آستان قدس رضوی هستند.

اگر قصد دارید بار دلتان را سبک کنید و دلتنگی‌ها و آرزوهایتان را به گوش امام هشتم شیعیان برسانید، در این مقاله از شب همراه ما باشید. در این مقاله به‌طور کامل به بررسی بنای حرم و معرفی صحن‌ها و رواق‌ها می‌پردازیم. برای این‌که این سفر مجازی حس و حال حرم را تداعی کند، صدای دلنشین نقاره‌ها موقع سال‌تحویل و اعیاد را به یاد بیاورید.

برای اجاره سوئیت نزدیک حرم کلیک کنید

معرفی بنای حرم امام رضا (ع) و آشنایی با آن

اکثر زائران موقع زیارت در حرم امام رضا، به‌قدری احساساتی می‌شوند که ممکن است نتوانند آگاهانه و با دقت، از بخش‌های مختلف این بارگاه ملکوتی دیدن کنند. فهرست زیر شامل بخش‌های مختلف حرم نورانی امام رضا می‌شود که ممکن است نامشان را شنیده باشید، اما ندانید دقیقاً کجا هستند:

• روضه منوره: به معنای گلزار نورانی که قلب و هسته معنوی حرم امام رضا است. روضه منوره حدود 189 مترمربع مساحت دارد که 5.17 مترمربع از آن شامل ضریح مطهر است.
• مدفن: محل دفن پیکر مطهر امام هشتم شیعیان که در بالای مقبره هارون‌الرشید و در بقعه هارونیه قرار دارد.
• نقاره‌خانه: از ایوان‌های صحن انقلاب و شناخته‌شده‌ترین قسمت دیدنی حرم که در قسمت شرقی این صحن است.

بخوانید از: صفر تا 100 هر آنچه در سفر به مشهد باید بدانید 

صحن‌های حرم امام رضا (ع)؛ میعادگاه دل‌های بی‌قرار

صحن‌ها یکی از المان‌های معماری اسلامی هستند. به فضاهای بازی که دورتادور آن‌ها محصور است، صحن می‌گویند که قسمت داخلی حرم را از سایر بخش‌ها جدا می‌کند.

حرم امام هشتم شیعیان، 9 صحن با کارایی و حال و هوای متفاوت دارد. در ادامه این صحن‌ها را که مانند آینه تمام نمای ایمان و عشق هستند، معرفی می‌کنیم.

صحن انقلاب

قدیمی‌ترین صحن مجموعه آستان قدس در ضلع شمالی روضه منوره که در دوران حکومت تیموریان ساخته شده است و به آن صحن عتیق هم می‌گویند. صحن انقلاب با 4 ایوان بسیار زیبا و پنجره فولادی، محبوب‌ترین صحن حرم میان زائران است.

یکی دیگر از بخش‌های دیدنی حرم امام رضا، سقاخانه نادری است که جزو قدیمی‌ترین سقاخانه‌های ایران محسوب می‌شود. بسیاری از زائران معتقدند که آب این سقاخانه بسیار متبرک است؛ به همین خاطر برای بهره بردن از تبرک آن، حتماً از آب سقاخانه می‌نوشند.

بخوانید از: آرامگاه فردوسی کجاست؟ قبله فارسی‌زبانان 

صحن آزادی

قدمت صحن آزادی یا صحن نو به 200 سال پیش می‌رسد و با داشتن مساحتی بیش از 4 هزار مترمربع، یکی از صحن‌های بزرگ مجموعه آستان قدس رضوی است. صحن آزادی در ضلع شرقی حرم امام هشتم شیعیان قرار دارد. ایوان طلای ناصری، ایوان ساعت، ایوان شرقی (باب الاسلام) و ایوان شمالی (تلگراف‌خانه)، 4 ایوان صحن آزادی هستند.

در این صحن، بهشت ثامن‌الائمه شماره یک هم قرار دارد که می‌توان از ضلع جنوب شرقی یا شمال شرقی به آن دسترسی پیدا کرد. این قسمت از صحن، محل دفن پیکر پاک شهدای جنگ تحمیلی و خادمین حرم امام رضا است.

صحن امام خمینی

سومین صحن مجموعه آستان قدس رضوی از نظر قدمت تاریخی، صحن امام خمینی یا صحن بعثت است. این قسمت از حرم، بارها تغییر کاربری داده تا این‌که در سال 1381، بخش وسیعی از آن مسقف شد و به نام رواق امام خمینی شناخته می‌شود. نام بخش باقی‌مانده و کوچک‌تر هم صحن بعثت یا رواق بعثت است.

صحن رضوی یا صحن پیامبر اعظم

بزرگ‌ترین صحن حرم که 117 هزار و 584 مترمربع زیربنا دارد. این صحن همان‌جایی است که مراسم باشکوه عزاداری تاسوعا و عاشورا و سایر رویدادهای بسیار مهم برگزار می‌شود. صحن جامع رضوی در سال 1371 و در بخش جنوبی مجموعه آستان قدس افتتاح شد و ظرفیت پذیرش 70 هزار زائر و نمازگزار را دارد. ایوان‌های ولی‌عصر، باب الکوثر و باب الغدیر، 3 ایوان این صحن هستند که به ترتیب در ضلع جنوبی، شرقی و غربی صحن قرار دارند.

صحن جمهوری اسلامی

این صحن در ضلع غربی حرم امام رضا (ع) قرار دارد و در سال 1368 ساخته شده است. صحن جمهوری اسلامی با داشتن دو ایوان شمالی و جنوبی، سقاخانه و پنجره‌ای مشابه پنجره فولاد، بسیار شبیه صحن انقلاب است. در ضمن بهشت ثامن‌الائمه شماره 3 نیز در زیر این صحن است و محل دفن شهیدان بمب‌گذاری حرم در عاشورای سال 1373 است.

صحن قدس

کوچک‌ترین صحن آستان قدس رضوی با 2530 مترمربع مساحت است. این صحن بعد از مسجد گوهرشاد و در ضلع جنوبی روضه منوره قرار دارد. مهم‌ترین جاذبه این صحن، سقاخانه‌ای است که مشابه قبه‌ الصخره در بیت‌المقدس و در ابعاد یک‌هشتم اندازه واقعی ساخته شده است.

صحن هدایت

این صحن در دسته صحن‌های تازه تأسیس آستان قدس رضوی قرار می‌گیرد و حدود 17 هزار و 980 مترمربع زیربنا دارد. دانشگاه علوم اسلامی رضوی و بنیاد پژوهش‌های اسلامی در این صحن قرار دارند. هر سال در ماه مبارک رمضان، سفره‌های افطار و مراسم پذیرایی از روزه‌داران، در این صحن برگزار می‌شود.

صحن غدیر

این صحن در ضلع جنوب غربی حرم است. یکی از جذابیت‌های این صحن، ذکر نام مبارک امام علی (ع) روی تمام کتیبه‌ها و کاشی‌هاست. از طریق این صحن می‌توان به‌راحتی و مستقیم به صحن جامع و جمهوری اسلامی و سر در شیرازی رفت. همچنین در این صحن سرویس بهداشتی و مجتمع تجاری خدماتی قرار دارد. در این مجتمع اقلامی مانند پوشاک، مواد غذایی و… به فروش می‌رسد.

صحن کوثر

این صحن در شمال شرقی مجموعه آستان قدس رضوی و بین صحن جامع، امام خمینی و آزادی قرار دارد. اگر از خیابان شهید نواب صفوی وارد حرم شوید، اول به این صحن می‌رسید.

بخوانید از: سفر به میامی مشهد؛ یک قطب مذهبی گمنام در خراسان

رواق‌های حرم امام رضا (ع)؛ نورانی و باشکوه

معنای رواق، سایبان است و به همه قسمت‌های مسقف در اطراف بقعه امام رضا (ع)، رواق می‌گویند. 26 رواق در فضای داخلی قرار دارد که رواق دارالسیاده، رواق دارالحفاظ، گنبد حاتم خانی، گنبد الله وردیخان، دارالشکر، دارالفیض، توحیدخانه، دارالضیافه، دارالشرف، رواق امام خمینی و رواق شیخ بهاءالدین، از معروف‌ترین رواق‌ها هستند.

رواق‌های دارالاخلاص، دارالمرحمه و دارالحافظ به ترتیب کوچک‌ترین، جدیدترین و قدیمی‌ترین رواق‌های حرم امام رضا (ع) هستند. اگر هم می‌خواهید از نزدیک‌ترین رواق به مقبره مطهر امام دسترسی داشته باشید، باید خودتان را به رواق دارالاجابه برسانید.

رواق شیخ طوسی نیز یکی از رواق‌های معروف حرم است که محل برگزاری مراسم عقد و خواندن صیغه ازدواج برای زوج‌هایی است که می‌خواهند در این مکان معنوی، پیوند زناشویی ببندند. در ضمن بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین رواق هم رواق امام خمینی است.

بخوانید از: بافت سنتی مشهد؛ الگوها و عناصر معماری یک شهر مذهبی 

کتابخانه‌های حرم امام رضا (ع)؛ تجلی ایمان و علم

در مجموعه آستان قدس رضوی، 2 کتابخانه هم وجود دارد که به‌عنوان مراکز فرهنگی این مکان مقدس شناخته می‌شوند و تحت مدیریت و نظارت این آستان هستند.

• کتابخانه مرکزی: در این کتابخانه که در رواق امام خمینی قرار دارد، بیشتر از 4 میلیون کتاب وجود دارد.
• کتابخانه گوهرشاد: این کتابخانه مخصوص آقایان است و روبری مسجد گوهرشاد قرار دارد. همچنین شبانه‌روزی است. این کتابخانه در حال حاضر کتابخانه اهل‌بیت علیهم‌السلام نام دارد.

موزه‌های مجموعه آستان قدس رضوی

یکی از جاهای دیدنی مشهد و جاذبه‌های فرهنگی این شهر، بازدید از موزه‌های مجموعه آستان قدس است. 6 موزه در این مجموعه قرار دارند که شامل موزه فرش، موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه هدایای رهبری، موزه مردم‌شناسی و تالار اثرهای استاد فرشچیان می‌شود.

• موزه قرآن و نفایس: اولین موزه قرآنی جهان که در آن از قرآن‌های خطی تاریخی نگهداری می‌شود. این موزه هر روز از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر باز است و در ضلع شرقی صحن کوثر قرار دارد.
• موزه مرکزی: محل نگهداری هدایای و وسایل موقوفی است. این موزه هر روز از ساعت 8 صبح تا 17:45 بعدازظهر برپاست و در ضلع شرقی صحن کوثر قرار دارد.
• موزه مردم‌شناسی: این موزه، یک حمام تاریخی متعلق به دوران صفویان است که در سال 1385 به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد. این موزه هر روز از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر باز است و در ضلع غربی صحن رضوی قرار دارد.
• موزه هدایای رهبری: در این موزه از هدایای ارزشمندی که از سرتاسر جهان به رهبر ایران تقدیم شده است، نگهداری می‌شود. این موزه در طبقه همکف موزه قرآن و نفایس است.
• موزه فرش: این موزه در کنار موزه مرکزی و در ضلع شرقی صحن کوثر قرار دارد. موزه فرش آستان قدس، گنجینه‌ای نفیس و ارزشمند از فرش‌های دستبافت ایرانی و متعلق به دوران تاریخی مختلف است.
• تالار آثار استاد فرشچیان: این تالار بخشی از موزه قرآن و نفایس است. در این تالار از 15 اثر ارزشمندی که استاد فرشچیان به آستان قدس تقدیم کردند، نگهداری می‌شود که شناخته‌شده‌ترین آن‌ها، تابلو بی‌نظیر ظهر عاشورا است.

دارالشفای حرم امام رضا (ع)

دارالشفا یک کلینیک و مرکز پزشکی مجهز در نزدیکی حرم و ورودی شیخ طوسی است. امیدواریم در سفر به مشهد و زیارت از حرم امام رضا، نیازی نباشد به این قسمت مراجعه کنید؛ اما اگر نیاز به اورژانس، خدمات دندانپزشکی، اطفال، آزمایشگاه و… داشتید، می‌توانید به دارالشفا امام رضا بروید.

مهمانسرای حرم امام رضا (ع)؛ لذت هم‌سفره شدن با دلدادگان حضرت

مهمانسرای حرم امام رضا، فرصتی ناب برای چشیدن غذای حضرتی است؛ غذایی که خادمین حرم برای پذیرایی از زائران تهیه می‌کنند. مهمانسرای قدیمی در زمان ناصرالدین‌شاه تأسیس شده است و مهمانسرای جدید هم در صحن غدیر قرار دارد. البته از طریق بست شیخ حر عاملی و ورودی نواب صفوی نیز می‌توانید برای دریافت غذای حضرتی اقدام کنید.

مراکز فرهنگی حرم امام رضا (ع)؛ فرصتی ناب برای یادگیری همزمان علوم دانشگاهی و حوزوی

دانشگاه علوم رضوی یا دانشگاه رضوی، مهم‌ترین مرکز علمی فرهنگی وابسته به آستان قدس رضوی است. در این دانشگاه، دانشجویان می‌توانند در رشته‌های علوم انسانی و اسلامی از مقطع کارشناسی تا دکترا، تحصیل کنند. در ضمن در برنامه تحصیلی همه آن‌ها، علوم حوزوی و دینی هم وجود دارد.

مقبره‌های معروف حرم امام رضا (ع)

همان‌طور که در مقدمه گفتیم، افراد سرشناسی این سعادت را داشتند که مقبره آن‌ها در نزدیکی حرم مطهر امام هشتم شیعیان باشد. شناخته‌شده‌ترین مقبره‌های حرم شامل مقبره شیخ نخودکی، شیخ حر عاملی، علامه طبرسی، شیخ بهایی، شیخ محمد عارف عباسی (پیر پالان)، سید جواد خامنه‌ای و آیت‌الله کوهستانی است.

مسجد گوهرشاد، نگین فیروزه‌ای حرم

مسجد گوهرشاد یکی از شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین مساجد ایران است. فاصله کم این مسجد با حرم امام هشتم شیعیان، معماری بی‌نظیر و شکوهمند و قدمت تاریخی آن، دلایل اصلی محبوبیت این مسجد میان زائران است. این مسجد به دستور بانو گوهرشاد، از زنان نامدار دوره تیموری، ساخته شد. مسجد گوهرشاد، بزرگ‌ترین مسجد آستان قدس رضوی است که از شمال به ضریح امام رضا (ع)، از جنوب به صحن رضوی، از شرق به رواق امام خمینی و از غرب به صحن جمهوری اسلامی می‌رسد.

امکانات رفاهی اطراف بارگاه امام رضا (ع)

از آنجایی که حرم امام رضا قلب شهر مشهد است، طبیعی است که در اطراف آن امکانات رفاهی متعددی مانند هتل، اقامتگاه، رستوران، بازار و… وجود داشته باشد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های سفر به مشهد، رزرو اقامتگاه است. اکثر زائران دوست دارند که محل اقامتشان در نزدیکی حرم باشد و خبر خوب این است که به‌جز هتل‌های متعدد، واحدهای اقامتی دیگری هم در اطراف حرم هستند. برای اجاره آن‌ها کافی است از طریق اجاره ویلا و سوئیت در مشهد، گزینه‌هایی با قیمت مناسب، سلیقه شخصی و امکانات رفاهی متعدد، انتخاب کنید.

رستوران‌های نزدیک به حرم امام رضا (ع)

سفر به مشهد، هم زیارت است و هم سیاحت؛ در این شهر به‌غیراز جاذبه‌های گردشگری، رستوران‌های متعددی هم وجود دارد که غذاهای محلی مشهد یا غذاهای سنتی ایرانی و فست‌فود سرو می‌کنند. معروف‌ترین رستوران‌های اطراف حرم امام رضا عبارت‌اند از:

• رستوران سنتی بابا قدرت
• رستوران معین درباری
• رستوران هتل درویشی
• رستوران هتل الماس
• رستوران لیالی لبنان

بازارهای اطراف حرم امام رضا (ع)

در اطراف حرم امام رضا، بازارهای سنتی و مراکز خرید مدرنی وجود دارند که بهترین فرصت برای خرید سوغاتی مشهد مانند تسبیح، زرشک، هل، نخودچی و کشمش، زیورآلات نقره و سنگ‌های زینتی هستند. بازار رضا، مرکز خرید آسمان مشهد، بازار غدیر، بازار جنت و پاساژ آرمان از معروف‌ترین بازارهای نزدیک حرم و مراکز خرید مشهد هستند.

ورودی‌های حرم امام رضا (ع)

وسعت حرم امام رضا در سال‌های اخیر زیاد شده و به همین خاطر ورودی‌های متعددی برای آن در نظر گرفته شده است. 4 ورودی حرم عبارت‌اند از:

• ورودی شیخ طوسی از خیابان شیرازی
• ورودی باب الجواد از خیابان امام رضا
• ورودی نواب صفوی از خیابان نواب صفوی
• ورودی طبرسی از خیابان طبرسی

روش‌های دسترسی به حرم امام رضا (ع)

زائران زیادی بدون خودروی شخصی و از طریق قطار یا هواپیما راهی مشهد می‌شوند و باید برای رسیدن به حرم از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند. در ضمن محدوده اطراف حرم در ساعاتی از روز در طرح ترافیک قرار دارد؛ بنابراین اگر با خودروی شخصی هم بروید، لازم است در مورد مسیرهای دسترسی به حرم اطلاعات کافی داشته باشید.

روزانه اتوبوس‌های متعددی از نقاط مختلف مشهد به مقصد حرم مطهر در حرکت هستند. همچنین همیشه در کنار ورودی‌های مختلف حرم، خطوط تاکسی‌رانی یا تاکسی‌های شخصی هستند که شما را به مقصد بعدی‌تان می‌رسانند. خطوط بی آر تی 800، 800.1، 800.2، 830 و 831 نیز بهترین راه رسیدن به حرم با سامانه اتوبوس‌های تندرو است.

اتوبوس، تاکسی‌های سطح شهر و تاکسی‌های اینترنتی، راه‌های دسترسی به بارگاه امام هشتم شیعیان هستند.

زیارت حرم امام رضا (ع)؛ فرصت ناب عاشقی و تزکیه روح

در این مقاله به‌طور کامل به بررسی اطلاعات ضروری و راهنمای زیارت از حرم امام هشتم شیعیان پرداختیم. صحن‌ها و رواق‌های حرم را معرفی و مراکز فرهنگی مانند موزه و کتابخانه را معرفی کردیم. بعد امکانات رفاهی اطراف حرم مانند رستوران‌ها، بازارها و واحدهای اقامتی و در انتها ورودی‌های اصلی حرم و روش‌های دسترسی به آن‌ها را گفتیم. در انتها باید بگوییم سفر به شهر مشهد، سفری از جنس ناب عاشقی است؛ طوری که به‌محض این‌که به شهرتان برمی‌گردید، دلتنگ لحظات حضور در حرم می‌شوید.

سؤالات متداول

چه کسانی در حرم امام رضا (ع) دفن هستند؟

صاحب‌منصبان و خادمین آستان قدس رضوی، رجال سیاسی، عالمان دینی، شهدای جنگ هشت‌ساله و بزرگان دیگری مانند شیخ بهایی، امین الاسلام طبرسی و شیخ حر عاملی و … در حرم امام رضا به خاک سپرده شدند.

برای پخش زنده حرم امام رضا (ع) چه کار کنیم؟

کافی است به سایت https://tv.razavi.ir مراجعه کنید.

عجایب حرم امام رضا (ع) چیست؟

صحن‌های متعدد و وسیع، رواق‌های باشکوه و بی‌نظیر، سقاخانه نادری، مقبره‌ها و سنگ مزار اشخاص شهیر و تأثیرگذار، گنبد طلا، مسجد گوهرشاد و… از عجایب حرم امام رضا به حساب می‌آیند.