امروزه گردشگری به عنوان صنعتی مدرن تعریفی متفاوت از گذشته یافته است و به طور علمی مباحث نوینی در آن مطرح شده اند. یکی از آن ها مطالعات انگیزشی است. مطالعات انگیزشی مشخص می کند که گردشگران خارجی به کدام هدف و چه انگیزه ای به کشور سفر می کنند و با دانستن انگیزه آن ها می توان در حوزه های مورد علاقه گردشگران ورودی فعالیت کرده و یا انگیزه های جدیدی برای سفر به ایران ایجاد کرد.
بر اساس گفته های کارشناسان و تحقیقات انجام شده، سهم صنعت گردشگری ایران از تولید ناخالص داخلی حدود 119 میلیون دلار، معادل 2.4 درصد است که پیش بینی می شود این رقم در سال 1402 به 4 درصد افزایش یابد. همچنین در حال حاضر 475 هزار ایرانی در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن اشتغال دارند که این میزان 1.2 درصد کل میزان نیروی کار فعال در ایران است که بر اساس برنامه های دولت این رقم در سال 1402 میلادی باید به 3.2 درصد افزایش یابد.
گردشگری مدرن
مطالعات انگیزشی یکی از مباحث مهم در صنعت گردشگری است که در ایران کمتر به آن توجه شده است. برخی از کارشناسان درباره آن تحقیقاتی انجام داده اند تا دریابند انگیزه گردشگران خارجی از سفر به ایران چیست و بر پایه آن برنامه ریزی کنند.
دبیر انجمن های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور می گوید: هنوز دلیل قطعی سفر گردشگران به ایران مشخص نیست. اگر این امر مشخص شود می توان برنامه ریزی های بهتری انجام داده و به بازاریابی و جذب گردشگران خارجی پرداخت. یکی از پایه های مطالعات جهانگردی مطالعات انگیزشی است.
او عنوان می کند: از سال 1364 مطالعات انگیزشی در صنعت گردشگری در دنیا به طور جدی انجام شد. اما در ایران تنها چند سال اخیر به آن پرداخته شده است.
رفتار انسان دوستانه
مطالعه تاریخ در کتاب های درسی یکی از انگیزه های مهم گردشگران خارجی برای سفر به ایران است. همچنین مهمان نوازی و رفتار انسان دوستانه مردم ایران نیز از عواملی است که منجر به جذب گردشگران خارجی می شود.
بازرس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی می گوید: ایران تاریخ پرفراز و نشیبی دارد و از ابتدای تاریخ بشریت، این قطعه خاک روی کره زمین که امروز ایران نام گرفته همواره وجود داشته است. در موزه ایران باستان از دوران پارینه سنگی، دوران سنگی و تمامی دوره های تاریخی از ایران آثاری بر جای مانده است. این امر گردشگران بسیاری را به کشور جذب می کند. 8 هزار سال پیش از میلاد مسیح انسان هایی در کرمانشاه کنونی زندگی می کردند که با دست خود قطعات و آثار هنری ایجاد می کردند. تاریخ مستند و مدارکی وجود دارد که انسان هایی روی این خاک که بعدها ایران نامیده شد زندگی می کردند. تمدن شهر سوخته ایران نیز تاریخی 5 هزار ساله دارد.
او عنوان می کند: بیش ترین گردشگران خارجی از اروپای غربی به ایران سفر می کنند که شامل کشورهای بریتانیا، هلند، بلژیک، اسپانیا، آلمان و ایتالیا است. من به طور مکرر از مردم این کشورها می پرسیدم که انگیزه آنها از سفر به ایران چیست و آنها در پاسخ می گفتند که در دوران دبیرستان در کتاب های تاریخی بخشی از تاریخ ایران را مطالعه کرده اند. در اروپای غربی اسامی کورش، داریوش، خشایار، اردشیر و شاپور ساسانی برای بیشتر مردم آشنا هستند. اروپایی ها به دلیل مطالعه تاریخ در کتاب های درسی خود به ایران علاقه مند شده اند و این امر برای سفر به ایران در آنها انگیزه ایجاد کرده است.
بازرس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی اظهار می کند: سفر به ایران در وهله نخست یک سفر فرهنگی است. ایران همواره در طول تاریخ میزبان گردشگران بوده اما گردشگری به معنای امروزی که حداقل بیش از یک میلیون نفر در سال به کشوری سفر کنند بسیار نوپا است.
به عقیده او وجود اماکن تاریخی مشهور در جهان همچون تخت جمشید برای گردشگران خارجی ایجاد انگیزه کرده و در هر جای دنیا اگر تاریخ کشورها را مطالعه کنید به طور حتم قسمتی از تاریخ ایران نیز در آن گنجانده شده است. طاق قوسی 3 هزار و 500 ساله در کمتر نقطه ای در دنیا یافت می شود. اون همچنين عنوان می کند: گردشگران به دلیل جاذبه های تاریخی به ایران سفر می کنند اما در بیشتر مواقع به دلیل تصویرسازی منفی رسانه ها از ایران تصویری بد و منفی از کشور دارند و به طور معمول از دیدن ایران حقیقی بهت زده می شوند. از دیگر مواردی که برای گردشگران خارجی انگیزه ایجاد می کند تبلیغات دهان به دهان و تعریف های گردشگرانی است که از ایران بازدید کرده اند. به عقیده او مهربانی، انسان دوستی، مهمان دوستی و مهمان نوازی مردم کشور با گردشگران خارجی از دیگر عواملی است که برای آنها انگیزه ایجاد می کند.
بازرس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی تصریح می کند: از دیگر جاذبه های ایران برای گردشگران خارجی غذاهای ایرانی هستند. به عقیده او تنوع دیداری در سفر گردشگری تعیین کننده است که ایران از این نظر بسیار غنی است و جاذبه هایی مانند بازار، کاخ، مسجد و منظره های مختلف طبیعی، جذابیت های دیدنی بسیاری را برای گردشگران فراهم می کند. عوامل بسیاری برای عرضه به گردشگران خارجی داریم.
او درباره جاذبه های طبیعی ایران عنوان می کند: بیشتر گردشگران خارجی به دلیل مسائل و جذابیت های فرهنگی به کشور سفر می کنند و ما چندان در معرفی جاذبه های طبیعی ایران موفق عمل نکرده ایم. بسیاری از گردشگران به انگیزه های مذهبی و زیارتی نیز به کشور سفر می کنند. گردشگران طبیعت گرد به کشور سفر می کنند اما تعداد آن ها در مقایسه با گردشگران تاریخی و فرهنگی بسیار اندک است.
او درباره آمار سفر گردشگران خارجی به ایران اظهار می کند: آمار گردشگری در ایران در طول 20 سال گذشته بسیار مختلف بوده است. به نظر من سفر گردشگران خارجی به ایران چندان زیاد نیست. گردشگر خارجی تعریف خاص خود را دارد و ملاک های مختلفی نیاز است تا فردی به عنوان گردشگر شناخته شود؛ یکی از آن ها اقامت شب هنگام در هتل است. عبور از مرز کشور نیز از دیگر ملاک ها است، همچنین ارزآوری و کسب درآمد از دیگر ملاک هایی است که فرد خارجی به عنوان گردشگر خارجی شناخته شود. درباره میزان درآمدزایی گردشگران خارجی برای ایران نیز نمی توان آمار مشخصی ارائه کرد. درباره سهم گردشگری در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی کشور نيز تصریح می کند: توان بالقوه گردشگری ایران بسیار بالاست و می تواند با درآمد حاصل از صادرات نفت برابری کند. این گفته شعار نیست. ریاست جمهوری کشور پیش از تحریم ها و پس از انتخاب به عنوان ریاست جمهوری کسب درآمد از محل گردشگری را به عنوان جایگزین درآمدهای نفتی پیشنهاد کرد. دولت دیدگاه بسیار مثبتی به گردشگری دارد اما این نگرش کافی نیست.
تاریخ ایران، مهم ترین انگیزه برای سفر و گردشگری
به گفته کارشناسان بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور از مهم ترین عوامل جذب گردشگران خارجی به ایران است.
رییس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران وابسته به جهاد کشاورزی می گوید: مطالعات انگیزشی یکی از مباحث اساسی در صنعت گردشگری به شمار می رود که مشخص شود مردم به چه انگیزه ای سفر می کنند. در گذشته مردم به منظور تجارت، سیاحت و سیاست به ایران سفر می کردند. به طور کلی واژه «گردشگری» محصول جامعه مدرن است و در گذشته به آن «جهانگردی» گفته می شد. در گردشگری انگیزه های مختلفی وجود دارند. به طور عمده گردشگران خارجی در گذشته به منظور بازدید از میراث فرهنگی ایران به کشور سفر می کردند. اکنون گردشگران خارجی کمتر به انگیزه تفریح به ایران می آیند و بیشتر به دلیل دیدار از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور به ایران سفر می کنند.
