فهرست مطالب
اگر از طرفداران اشعار و ادبیات فارسی باشید یا در طبیعت گوشه‌ای از ایران قدم زده باشید، حتی اگر به تاریخ و آثار کهن علاقه داشته باشید، مطمئنا تا به‌حال به درخت سرو در آثار مختلف و طبیعت اطراف ایران برخورد کرده‌اید. درخت سرو همیشه سبز به نوعی نماد ایران و ایرانی است و این نماد را می‌توانید در اشکال و انواع مختلف در اطراف خود ببینید. یکی از معروف‌ترین سرو‌های ایران که حتی شهرت جهانی دارد، سرو ابرکوه یزد است.
سرو ابرکوه با حدود ۴۵ قرن سن، دومین درخت کهن و زنده جهان است. در این مقاله می‌خواهیم بیشتر با این سرو تاریخی و باورهایی که راجع به آن وجود دارد آشنا شویم و سفری کوتاه به شهر زیبای ابرکوه داشته باشیم. با ما همراه باشید.
سرو و اهمیت آن در فرهنگ و ادبیات ایران
در فرهنگ و اعتقادات ایرانی، سرو نمادی از استقامت، آزادگی و پایداری است. درخت سرو از دیرباز بین ایرانیان از اهمیت خاصی برخوردار بوده است؛ به‌طوری که در سنگ‌نگاره‌های دوره‌های کهن ایرانی مانند هخامنشیان نیز می‌توانیم نگاره‌هایی از سرو ایرانی را ببینیم.
سرو درختی همیشه سبز است و در برابر شرایط آب و هوایی مختلف و انواع مختلف خاک مقاوم است. در کنار همیشه سبز بودن و سرافراز بودن، عمق ریشه این درخت نیز به آن کمک می‌کند تا بتواند در کم‌آبی نیز دوام بیاورد؛ همین استقامت و پایداری و شباهت آن به ایرانیان است که این درخت خاص را بین ما معروف کرده است.
اهمیت سرو بین ایرانیان به قدری است که حتی در اشعار شعرای مختلف مانند حافظ و سعدی نیز می‌توانید نشانه‌هایی از این درخت سربلند را ببینید. حال تصور کنید سروی قدیمی در ایران وجود دارد که ابتدای کاشت آن مشخص نیست اما قدمتی بسیار زیاد دارد و یکی از قدیمی‌ترین درختان زنده جهان است. مشخص است که این درخت بین ایرانیان مقدس شمرده می‌شود. این درخت، سرو ابرکوه است.
سرو ابرکوه کجاست؟
سرو ابرکوه همانطور که از اسم آن مشخص است، در شهر ابرکوه یا ابرقو استان یزد قرار دارد. این شهر تاریخی، در یکی از شاهراه‌های کهن یعنی جاده ابریشم و در مثلث طلایی گردشگری ایران قرار دارد. سه راس این مثلث گردشگری را اصفهان، یزد و شیراز تشکیل می‌دهند. ابرکوه در مسیر یزد به شیراز، قبل از سورمق و اقلید قرار دارد. فاصله ابرکوه تا شیراز و اصفهان تقریبا برابر است.
جهت رزرو بوم گردی یزد کلیک کنید.
سرو ابرکوه در باورهای مردم
در باور مردم، سرو ابرکوه درختی مقدس است و از همین رو مردم ایران و به‌ویژه مردم یزد و ابرکوه، توجه خاصی نسبت به این درخت دارند. عمر دراز این درخت، عظمت چشم‌گیر آن در کنار روایاتی که از آن وجود دارد، افراد بسیاری را برای دیدن این درخت به ابرکوه می‌کشاند و حتی افرادی برای تحقق خواسته‌های قلبی خود به این درخت متوسل می‌شوند.
سرو ابرکوه در کتب و اسناد تاریخی؛ از مستوفی تا مارکوپولو
در کتاب نزهت القلوب نوشته حمدالله مستوفی که نمونه‌ای از اولین کتاب‌های دانشنامه جغرافیا فارسی است، به درخت سرو ابرکوه اشاره شده است:
“آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آنها بلندتر و بزرگتر است و درخت سرو در ایران زمین که مثل آن نیست.”
شاید جالب باشد که بدانید مارکوپولو، جهانگرد مشهور ونیزی نیز از سرو ابرکوه در کتاب خود نوشته است:
“یکی از چندین سروی که در ایران دیده‌ام، سرو بلند و عظیم ابرکوه است که مانند آبشاری سبز رنگ از آسمان بر روی زمین خشک ابرکوه فرود آمده است و از هر سمت که وارد ابرکوه شوید سرو کهن و قدیمی مانند فانوس دریایی سبزی ما را به ساحل دریای کویر و خورشید تابان فرا می‌خواند.”
البته با توجه به اینکه سرو ابرکوه در مسیر جاده ابریشم و در مسیر طلایی گردشگری قرار دارد می‌شود چرایی شهرت این درخت در سطح جهانی را درک کرد.
سرو ابرکوه یا درخت زرتشت؟ افسانه‌های پیرامون این درخت
اگر با مردم محلی راجع به این درخت باشکوه صحبت کنید، برخی به این درخت، سرو زرتشت (زردشت) می‌گویند. دلیل این نام‌گذاری روایتی است که طبق آن، زرتشت پیامبر ایران باستان نهال این درخت را کاشته است. طبق برخی روایات دیگر، یافث، پسر خلف حضرت نوح پس از فروکش‌کردن طوفان و به زمین نشستن کشتی نوح، این درخت را در این مکان کاشته است.
البته برخی روایات هم هستند که اسکندر مقدونی را عامل کاشت این درخت می‌دانند. اما در هر شکل تمام این‌ها صرفا روایاتی هستند که بین مردم محلی وجود دارند و سینه به سینه به نسل بعدی منتقل می‌شوند.
بخوانید: سوغات یزد؛ شهر بادگیرها
حفاظت از سرو ابرکوه
همانطور که قبل‌تر گفتیم، درخت سرو درخت مقاومی است اما این به این معنی نیست که نیاز به مراقبت ندارد. سرو ابرکوه نیز برای ماندگاری هرچه بهتر نیاز به نگهداری دارد. حفاظت در برابر آفات، آبیاری صحیح و کافی، جلوگیری از برخورد صاعقه و حفاظت در برابر آسیب‌های گردشگران، نمونه‌هایی از اقدامات لازم برای حفاظت از این درخت تاریخی هستند.
دور تا دور این درخت حصاری کشیده شده است که از آن در برابر ورود افراد به‌صورت متفرقه جلوگیری می‌کند و آفت‌کشی و هرس نیز به‌صورت دوره‌ای صورت می‌گیرد. همچنین در کنار درخت صاعقه‌گیری نصب شده است تا جلوی برخورد صاعقه با درخت را بگیرد.
سوختن سرو ابرکوه؛ شایعه یا واقعیت؟
در فروردین ماه سال ۱۳۹۵ و مصادف با تعطیلات نوروز، خبری منتشر شد مبنی بر آتش گرفتن سرو کهن ابرکوه که بسیاری از افراد را نگران سرنوشت این درخت تاریخی و زیبا کرد. اما خوشبختانه این خبر شایعه‌ای ( یا حتی دروغ 13 ) بیش نبود و درخت سرو کهن ما در یزد، همچنان استوار ایستاده است.
البته باید بگوییم که در سال‌های اخیر و در اثر برخی از آفات و کم‌آبی بی‌سابقه، درخت کمی تکیده شده و از شکوه همیشگی آن کم شده است. با این وجود همچنان با رسیدگی بیشتر می‌توانیم جلوی نابودی سرو ابر کوه “این میراث کهن طبیعی” را بگیریم.
دیدنی‌های شهر ابرکوه
در کنار سرو ابرکوه که معروف‌ترین جاذبه این شهر است، جاذبه‌های دیگری نیز وجود دارند که به‌نوعی راوی تاریخ این شهر و مسیر جاده ابریشم هستند.
عمارت آقازاده ابرکوه
یزد به سرزمین بادگیرها معروف است، در ابرکوه نیز عمارتی وجود دارد که خاص‌ترین و بزرگ‌ترین بادگیر کشور را دارد. عمارت آقازاده نام این عمارت معروف است که در زمان قاجار بنا شده و دارای یکی از زیباترین معماری‌ها در بین معماری سنتی یزدی است.
بادگیر این عمارت یک بادگیر دو طبقه است که در نوع خود منحصر به فرد است و این عمارت امروز کاربری اقامتگاهی دارد.
یخچال خشتی ابرکوه
همزمان با عمارت آقازاده، یخچالی خشتی نیز در ابرکوه بنا شد که به یخچال خشتی ابرکوه یا یخچال آقازاده معروف است. این یخچال خشتی با داشتن حدود ۱۲ متر عمق و ارتفاع و ساختار خشت و گلی خاص، برای ذخیره یخ در زمستان و استفاده از آن در تابستان ساخته شده بود.
این سازه‌ی تاریخی نیز متعلق به دوره قاجار است و در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است.
قلعه شهرسب در نزدیکی سرو ابرکوه
قلعه شهرسب یا شهر اسب، یک قلعه تاریخی مربوط به دوره قاجار در شهر ابرکوه است. برخلاف بسیاری از قلعه‌های قدیمی که در گذر زمان از بین رفته‌اند، این قلعه بخش زیادی از بافت خود را حفظ کرده است و هنوز پابرجاست. با داشتن نزدیک به ۲ هکتار (۱۷هزار مترمربع) مساحت و معماری سنتی یزدی، این قلعه یکی از دیدنی‌های خاص ابرکوه است.
بخوانید: آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی مردم یزد
سوالات متداول:
سرو ابرکوه چند سال دارد؟
طبق برآوردهای رسمی، سرو ابرکوه در حدود ۴۵۰۰ سال عمر دارد.
آیا سرو ابرکوه سوخته است؟
خیر، سوختن سرو ابرکوه شایعه‌ای بود که سریعا تکذیب شد.
سرو ابرکوه چندمین درخت قدیمی زنده در جهان است؟
بعد از درخت کاج متوسلاح که با عمری حدود ۴۹۰۰ سال در کالیفرنیا قرار دارد، سرو ابرکوه دومین درخت کهن و زنده جهان است.
چه کسی سرو ابرکوه را کاشته است؟
روایات مختلفی از کاشت درخت وجود دارد که طبق برخی از گفته‌ها، زرتشت و طبق برخی دیگر یافث پسر حضرت نوح این درخت را کاشته است.