از کجا بدانیم که مقصر اصلی گرمایش زمین، تابش خورشید یا آتشفشان نیست؟
در بحث گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی، بسیاری از افراد منابع مختلف طبیعی را مقصر اصلی این جریان معرفی می‌کنند. البته کاملآ عادی است که فکر کنیم شاید دلیل گرم شدن زمین، افزایش دمای خورشید یا حتی فوران آتشفشانها باشد. با این حال دانشمندان برای این تردیدها و سوالات نیز پاسخ قانع کننده‌ای در آستین دارند:
همه ما می‌دانیم که خورشید مهم‌ترین منبع انرژی در سیستم آب و هوایی زمین است. بنابراین طبیعی است که همیشه از آن به عنوان دلیلی برای تغییر در وضعیت آب و هوا نام ببریم. فعالیت خورشید در طول زمان تغییرات بسیاری کرده است. دانشمندان از اطلاعات ماهواره‌ای و سایر مشاهدات نجومی به این نتیجه رسیده‌اند که انرژی خورشید در چرخه‌های 11 ساله تغییر می‌کند. سوابق زمین‌شناسی و لکه‌های خورشیدی، که ستاره‌شناسان قرن‌ها آنها را ردیابی کرده‌اند، همچنین نشان می‌دهد که تغییرات طولانی‌مدتی در فعالیت خورشید و در اواخر قرن 17 و اوایل قرن 19 اتفاق افتاده است.
بر اساس مطالعات دانشمندان، از سال 1900 تا 1950، تابش خورشید به طور ناگهانی رو به افزایش رفت. مطالعات نشان می‌دهد که این افزایش، بر آب و هوای اوایل قرن بیستم تاثیر داشته است. با این حال در نیمه دوم قرن 20، یعنی زمانی که دمای این کره خاکی به بیشترین حد خود رسید، فعالیت خورشید به تدریج کاهش یافت. پس برخلاف کاهش فعالیت خورشید، این افزایش دمای زمین نشانگر آن است که تابش آفتاب تاثیری در تغییرات آب و هوایی اخیر ندارد.
دانشمندان همچنین اعتقاد دارند که اگر خورشید باعث گرمایش زمین می‌شد، تمام لایه‌های جو را گرمای زیادی فرا می‌گرفت. با این حال داده‌ها نشان می‌دهند که اتفاقآ لایه‌های بالایی اتمسفر در دهه‌های اخیر به شدت سرد و خنک شده است. پس می‌توانیم با اطمینان بگوییم که دمای خورشید در گرمایش زمین تاثیری ندارد.
اما آتشفشانها چطور؟ آیا آنها هم می‌توانند باعث گرم شدن زمین شوند؟
فوران آتشفشانها، خاکستر و ذرات آئروسل را به جو منتشر می‌کند. این ذرات، نور خورشید را منعکس کرده و در نهایت زمین را خنک می‌کنند. دانشمندان چنین کشفی را در پی اتفاقات بعد از فوران‌های بزرگ، مشاهده و اندازه‌گیری کرده‌اند. فوارن‌هایی مانند آتشفشان لاکی ایسلند در سال 1783 که باعث نابودی عظیم محصولات کشاورزی در تمام اروپا شد؛ و یا «سال بدون تابستان»” که پس از فوران کوه تامبورا در اندونزی و در سال 1815 رخ داد.
توضیح مترجم: “سال بدون تابستان” نامی است که به سال ۱۸۱۶ میلادی گفته می‌شود. در این سال به دنبال انفجار کوه آتشفشان تامبورا در اندونزی و وارد شدن مقادیر عظیمی از گازهای غیرعادی به جو زمین، نوسان‌های شدیدی در آب و هوای مناطق وسیعی از جهان اتفاق افتاد. در نتیجه سرمای شدیدی بر خشکی‌های زمین حاکم شد و به قحطی و کشتار مردم منجر گشت. به همین دلیل این سال را «سال بی‌تابستان» نامیدند.
پس کاملآ واضح است که آتشفشانها به طور طبیعی، عاملی برای خنک شدن آب و هوا هستند. در نتیجه نمی‌توانند در گرمایش‌های اخیر زمین تاثیر بگذارند. با این حال دانشمندان اعتقاد دارند که ممکن است فوران آتشفشانها به مقدار بسیار کم در افزایش دمای “اوایل قرن بیستم” نقش داشته باشد: در اواخر قرن 19، پس از فوران‌های طولانی و بزرگ، آتشفشان‌های سطح زمین چندین دهه رو به خاموشی رفتند. در نیمه دوم قرن بیستم، همزمان با بالا رفتن دمای زمین، چندین فوران بزرگ نیز به وقوع پیوست. از آنجایی که این فوران‌ها نتوانستند به طور موقت مقداری از گرمایش زمین را پنهان کنند، دانشمندان حدس می‌زنند که شاید آنها به میزان بسیار محدودی در بالا رفتن دمای زمین نقش داشته باشند.
آتشفشانها به شکل دیگری نیز می‌توانند بر آب و هوای زمین تاثیر بگذارند و آن هم انتشار دی اکسید کربن است!. البته این انتشار در مقیاس زمانی چندین میلیون ساله اتفاق می‌افتد و تاثیر ناچیزی در گرمایش زمین دارد. اثر آتشفشانها حتی آتشفشان‌های بزرگی مانند “کراکاتوآ Krakatoa” و “کوه سنت هلن Mount St. Helens” ، در مقایسه با اثر انتشار کربن توسط انسان‌ها، به اندازه سوزنی در انبار کاه است. دی اکسید کربن منتشر شده توسط آتشفشانها تنها به اندازه چند ساعت یا چند روز تداوم دارد. در حالی که ما هر روز و هر هفته این گاز را در هوا منتشر می‌کنیم!. مطالعات همچنین نشان می‌دهد که امروز آتشفشانها تنها باعث انتشار 1 تا 2 درصد از کل کربن در جو زمین می‌شوند.
پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که تابش فعالیت‌های خورشید تا امروز در گرمایش زمین تاثیری نداشته است. از طرف دیگر، آتشفشان‌های بزرگ و مهیب گرچه می‌توانند به صورت بسیار محدود بر آب و هوا و گرم شدن زمین موثر باشند، اما این تاثیر آنقدر ناچیز است که در مقابل فعالیت‌های انسانی به حساب نمی‌آیند.
نگارش و ترجمه: شبنم بهروز