فهرست مطالب
بحران آب، مشکل کمبود آب و عدم مدیریت صحیح را می‌توان از جمله مشکلات جهانی در نظر گرفت که ایران نیز به آن دچار است و چند سالی می‌شود که با آن دست‌وپنجه نرم میکند. امروزه با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، می‌توان گفت تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی از اصلی‌ترین دلایل در نظر گرفته شده برای این مشکل هستند که روزبه‌روز شرایط سخت تری را نیز ایجاد می‌کنند.
آب شیرین در کره زمین تنها حدود 3 درصد کل آب‌ها را تشکیل می‌دهد که از این مقدار حدود 1 درصد به راحتی در دسترس است و مابقی آن به صورت یخ در قطب‌ها و کوه‌ها هستند. به گزارش نهادهای بین‌المللی تا سال 2030 حدود یک میلیارد نفر به دلیل کمبود آب مجبور به مهاجرت می‌شوند و هم اکنون سالانه حدود 50 هزار نفر در جهان به دلیل استفاده از آب غیر آشامیدنی جان خود را از دست می‌دهند.
با این اوصاف، امروزه بزرگ‌ترین مشکلی که ما در ایران با آن مواجه هستیم، بحران کم‌آبی است . بحرانی که با بدترین شکل ممکن در حال پیشرفت به نظر می‌رسد و در آینده ممکن است تبعات جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
چگونه جلوی هدر رفتن آب را بگیریم؟
کم‌آبی در ایران معضلی کهن به شمار می‌رود که تا کنون به هر نحوی که شده ایرانیان خودشان را با این شرایط وفق داده‌اند و از این سال‌های خشک و کم باران گذر کرده‌اند. اما اکنون با پیشرفت در بخش‌های مختلف دیگر امکان مقابله آسان با این معضل وجود ندارد؛ با افزایش جمعیت، نیاز به مواد غذایی بیشتر شده و به جز مصرف مستقیم آب، مصارف غیرمستقیمی در تمام صنایع یا مشاغل نیز برای آن به وجود آمده. در نتیجه باغات و مراتع کشاورزی برای به ثمر نشاندن محصول خود نیاز به آبیاری داشتند که همین موضوع باعث شد کشور دچار کم‌آبی و بحران شود؛ اما از آنجایی که نیاز به غذا یک نیاز اصلی به شمار می‌آید، نمی‌توان از این موضوع صرف‌نظر کرد.
راه‌های گوناگونی وجود دارد که می‌توان از طریق آن‌ها، مشکل کم آبی را تا حدودی کنترل کرد. برای مثال یکی از مشکلاتی که می‌تواند در کنار شرایط گفته شده، مشکل را جدی‌تر کند، تبخیر آب‌های سطحی است. حال باید به دنبال روشی بود که این مشکل را کنترل کرد. برای مثال می‌توان به تصفیه آب و انتقال آن به منابع آب‌های شیرین زیرزمینی اشاره کرد. این موارد همگی بعد از اقدامات اولیه مانند صرفه جویی یا تذکرهای گوناگون میان عموم قرار میگیرند.
تاثیر کرونا بر بحران کم‌آبی
در ادامه این بحران، جهان با ویروس کرونا مواجه شد که در این دو سال با توجه به توصیه پزشکان برای شستن دست و سطوح، مشکلات بسیاری پیش آمد و از آنجایی که ما ایرانی‌ها هنگام شستن دست عادت به بستن آب نداریم، میزان مصرف آب شرب در کشور 35 درصد رشد کرد که این رقم در تهران بین 10 تا 12 درصد است.
در حالی که متوسط بارندگی در جهان حدود 860 میلی‌متر اعلام شده، در ایران این آمار در درازمدت حدود 250 میلی‌متر است که این موضوع خود گواهی می‌دهد بحران کم‌آبی از آنچه فکر می‌کنید هم بیشتر است و باید مراقب میزان منابع آبی کشور باشیم و در مصرف خود صرفه‌جویی کنیم. “در سرزمین ما سهم مصرف آب در بخش کشاورزی حدودا ۹۰%، آب شرب ۸% و صنعت ۲% است، در حالی که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰%، شرب و بهداشت ۱۱% و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹% است”
نکته جالب‌توجه این است که متوسط مصرف جهانی آب 150 لیتر در روز اعلام شده، در صورتی که در ایران این سرانه دو برابر بیشتر خواهد بود. البته توجه داشته باشید که میزان بارندگی ما بسیار کمتر از متوسط جهانی است
در میان کشورهای اروپایی، سوئد با 202 لیتر و لهستان با 98 لیتر به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه مصرف آب را دارند. این آمار خود نشان می‌دهد که مصرف آب در کشور ما تا چه حد زیاد است و اگر با همین رویه ادامه یابد، آیندگان با بحران وحشتناکی روبه‌رو خواهند شد؛ بنابراین با صرفه‌جویی در مصرف آب، باید به فکر نسل آینده نیز باشیم.
در دو دهه گذشته کشور با کمبود بارندگی و خشک‌سالی مواجه بوده و سال‌به‌سال از میزان بارندگی‌ها نیز کاسته شده است. طبق آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرده، تا اول خردادماه 1400 میزان بارندگی‌ها 36 درصد کمتر از میانگین 52 ساله بوده اند و بدترین حوضه آبخیز کشور به بخش شرقی تعلق دارد که حدود 55 درصد نسبت به میانگین بلندمدت، کمتر بوده است باید متذکر شد که عوامل متعددی مانند رشد جمعیت و کشاورزی در بروز و رشد این بحران تاثیر گذاشته اند و این موضوع نتایجی را نیز به همراه داشته که می‌توان به خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و فرسایش اشاره کرد که در بلندمدت کاملا منجر به نابودی زیست بوم و تمام جانداران خواهد شد. گرمای به دام افتاده در جو زمین و شدت حرارت نیز در این چرخه نقش بازی میکند؛ به طوری که سال 1400 گرمترین سال چند قرن گذشته در ایران نام گرفته…!
شرایط آینده آبی ما به چه شکل خواهد شد؟
با شرایطی که وجود دارد، ” در 30 سال آینده حدود 70 درصد از جمعیت ایران در اثر کمبود آب مجبور به مهاجرت خواهند شد “. با توجه به گزارش نیویورک‌تایمز تا 50 سال آینده سفره‌های آب زیرزمینی 12 استان ایران به‌طور کامل خشک خواهند شد که این موضوع پیش‌بینی فاجعه آمیزی است و هر کسی را نگران آینده میکند.
حوضه‌های آبریز در کشور وضعیت نابسامانی دارند. برای مثال حوضه سیستان و بلوچستان 36 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت داشته که در حوضه‌های کلان‌شهرهایی مانند تهران، کرج، قم، اصفهان و قزوین نیز 36 درصد کمبود بارندگی گزارش شده است. دقت داشته باشید که این آمار نشان می‌دهد که مشکل کمبود آب بیداد میکند و آینده سختی در انتظار همه ما است.
مهم‌ترین عوامل کاهش آب‌های سطحی
یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر کاهش آب در کشور، ساخت‌وساز غیراصولی سد است. یکی از دلایلی که باعث خرابی سدها و هدر رفتن سرمایه ملی شده است را می‌توان پدیده فرسایش و تجمع رسوبات در مخازن سدها در نظر گرفت.
در سدهای جنوب کشور به دلیل ارتفاع کم منطقه از سطح دریا و مقدار تبخیر نسبتا زیاد از سطح دریاچه و همچنین ورود فاضلاب‌های روستایی و کودهای شیمیایی، احتمال لایه‌بندی در دریاچه سد وجود دارد که این امر موجب کاهش کیفیت آب دریاچه می‌شود.
کاهش آب سدها یکی دیگر از عمده دلایل کمبود آب به شمار می‌آید؛ به‌طوری‌که در حال حاضر از 100 سد تامین کننده بخشی اصلی آب ایران، 52 سد کشور کمتر از 40 درصد آب دارند. این موضوع در حالی است که بر اساس آخرین آمار تا سال 96، نزدیک به 50 درصد مخازن سدهای کشور پر بوده‌اند، اما در شرایط کنونی تنها 41 درصد سدهای کشور پر هستند و 59 درصد سدهای کشور خالی از آب به نظر می‌رسند.
با توجه به آمارهای گفته شده، شاخص بحران آب در ایران به‌مراتب نامطلوب‌تر از متوسط دنیاست و موقعیت جغرافیایی ایران که در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار گرفته، باعث می‌شود که این بحران و کمبود آب بیش از قبل به چشم بیاید. سیاست‌های اشتباه در حوزه مدیریت آب و بخش سدسازی نیز موجب شده که ایران با بحران کمبود آب مواجه شود و اگر از این موضوع جلوگیری نشود، تبعات جبران‌ناپذیری گریبان گیر مردم خواهد شد.
