آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی مردم یزد

استان یزد با اقلیمی سرد و خشک کویری در فلات مرکزی ایران قرار داشته و حدود 1 میلیون نفر جمعیت دارد. کویرهای منحصربه فرد، کوهستان های مرتفع و دشت‌های تلماسه، این استان را به یکی از مراکز گردشگری ایران تبدیل کرده است. حتی شکارگاه‌ها و مناطق حفاظت شده بسیاری در استان یزد وجود دارد. شهر یزد نیز که با نام دارالعباده هم در گذشته معروف بوده، از عبارتی کهن با مفهوم “شهر مقدس” برداشت شده است. آداب و رسوم خاص و فرهنگ بومی یزد دارای غنا و قدمتی مفصل است.

آشنایی با آداب و رسوم یزد؛ تجلی فرهنگ اصیل ایرانی در دل کویر!

تقریبا تمام کسانی که اهل سفر و گردشگری هستند، بارها نام استان یزد را به عنوان یکی از زیباترین و اصیل ترین شهر های کشور شنیده اند. راستش نیازی نیست در مورد یزد اطلاعات زیادی داشته باشید تا متوجه فرهنگ غنی مردم این خطه شوید. حتی با اولین سفر و دیدار از استان یزد، در هر کوچه باغ و خیابانی، و یا در هر برخورد با مردم این شهر، متوجه اصالت فرهنگ ایرانی در یزد می شوید. در ادامه با ما همراه باشید تا در یک بررسی دقیق، نگاهی به موسیقی، فرهنگ، آداب و رسوم یزد نگاهی بیاندازیم.

برای مشاهده و بوم گردی یزد کلیک کنید.

یزد، سرزمین مقدس خدا

تابحال در مورد نام یزد فکر کرده اید؟ شاید برای شما هم جالب باشد اگر بدانید که واژه “یزد” در لغت، به معنی مقدس و پاک است و به سرزمینی گفته می شود که شهر خداست و قداست خاصی دارد. شهر یزد دارای آثار تاریخی بسیار باشکوهی است در فهرست آثار تاریخی یونسکو نیز به عنوان تنها شهر خشتی در دنیا به ثبت رسیده است. در واقع سفر به یزد سفر به سرزمین خشت های خام است.

منطقه یزد فعلی جلوه ای از باشکوه ترین و زیباترین میراث فرهنگی کشور را در خود دارد و تاریخ دیرینه آن حتی به هزاره سوم پیش از میلاد هم می رسد. یزد سرزمین مساجد و بادگیرهاست. با این مقدمه، به سراغ فرهنگ زیبا و آداب و رسوم یزد می رویم، و با رسوم مردم آن بیشتر آشنا می شویم.

صنایع دستی و شیرینی‌های سنتی؛ از پایه‌های فرهنگ بومی یزد

صنایع دستی که قسمتی از فرهنگ بومی یزد و آداب سنت آنهاست، تنوع بسیاری در این استان دارد. شاید مهمترین صنایع دستی یزد را بتوان قالی و قالیچه، گلیم، سفال، سرامیک، زیلو و ترمه نام برد که در کنار سوغات خوشمزه و شیرینی های خاص مانند قطاب، باقلوا، حاجی بادام و … می‌توانند به برگزاری مراسم سنتی یزد و آداب آنها کمک کنند.

بخوانید از: سوغاتی یزد

ادبیات بومی، گویش اخلاق مردم؛ مبتنی بر آداب و رسوم یزد

مردم یزد به زبان فارسی ولی با گویش یزدی صحبت می‌کنند اما بعضا در برخی مراسم آیینی خود از زبان نیاکان و اجدادشان نیز استفاده می‌کنند. بخشی از آنها مقید به آیین زرتشت بوده که آتشگاه های با شکوه و متعددی در یزد برپا کرده اند. شاید بتوان بخشی از آداب و رسوم یزد را متاثر از زرتشیان دانست که مراسم های متنوع و متعددی در زمان های گوناگون برگزار میکنند. با توجه به همین فرهنگ، مردم یزد دارای روحیاتی مهربان و با اصالت هستند که به ” حق جو ” بودن معروف هستند. همچنین توجه به صرفه جویی، اسراف نکردن و مراقبت از دارایی ها از دیگر خصوصیات مردم یزد است. با توجه به آنچه از آنها در فضای مجازی هم بارها دیده شده، رک گویی و حق طلبی در ذات مردم یزد وجود دارد.

آداب و رسوم یزد در مراسم های کهن ایران

اما بد نیست نگاهی دقیقتر به آداب و رسوم شهر یزد و فرهنگ بومی آن داشته باشیم:

فرهنگ نوروز در یزد

نوروز در یزد نیز همانند دیگر شهرهای کشور، دارای رسم و رسوم خود است و تنها کمی تفاوت دارد. مراسم خانه تکانی از اواخر اسفند آغاز می شود و مردم به نظافت تمام خانه و ظروف و بخش های مختلف محل سکونت خود می پردازند. چنین فرایند در تمام کشور نمادی از تغییر در تمام ابعاد زندگی و پاکیزگی است.

در هنگام تحویل سال کوچکترها به دیدار بزرگان می روند و مراسم بازدید نوروزی را انجام می دهند. یکی از تفاوت های نوروز در یزد در مقایسه با دیگر شهر های کشور این است که در اولین روز نوروز غذای سنتی عید سبزی پلو با گوشت است. باقی مراسمات نوروز اما مشابه با دیگر شهرهای کشور است.

رسوم سیزده به در شهر یزد

البته در روز سیزده به در کمی تفاوت وجود دارد. دخترانی که در ایام عید طلبیده شده اند، با به عبارت دیگر شیرینی خورده هستند، در روز سیزده به در استقبال ویژه ای دارند. در روز سیزده به در برای چنین دخترانی، مادر شوهر، خواهر شوهر و برخی از اقوام داماد با عربونه و دایره زنگی به خانه عروس رفته او را برای گردش و تفریح، و دور کردن نحسی روز 13، به جشن و شادی می برند. البته این رسم از آداب بسیار قدیمی یزد است و شاید دیگر همانند گذشته برگزار نشود.

مراسم عروسی این مردم خونگرم هم جلوه خاصی در آداب و رسوم یزد دارد. مراسمات عروسی تقریبا مشابه با دیگر شهر های کشور است اما سفره عقد یزدی ها متفاوت تر است. در سفره عقد یزدی ها مواردی مانند بادام، گردو، فندق، فلفل سیاه، زنجبیل، دارچین، نقل، نبات، عسل، روغن، نان، پنیر و سبزی خوردن، ماست و میوه حتما وجود دارد که همگی در نشانه های خیر و برکت و زندگی پایدار هستند.

بخوانید از: بهترین رستوران در یزد

مراسم محرم و نخل گردانی در یزد

برگزاری ایام محرم یکی از رسوم قدیمی در تمام ایران زمین است و در هریک از شهرهای ایران با احترام و قداست بسیاری برگزار می شود. در یزد اما یک رسم جالب برای بزرگداشت سالار شهیدان وجود دارد، مراسمی به نام نخل گردانی! مراسمی اصیل در آداب و رسوم یزد که جلوه خاصی از عاشورای حسینی است.

در ایام محرم نخلی از چوب و شاخ و برگی به شکل سرو ساخته می شود که نمادی از تابوت سیدالشهداست. این تابوت نمادین وزن بسیاری دارد و توسط ده ها نفر از زمین برداشته می شود. در ایام محرم مردم یزد در سطح شهر نخل گردانی می کنند، که به گویش خودشان “نقل” هم گفته می شود و نمادی از استقامت و آزادگی شهداست.

ریش سفیدان و خادمان محرم در یزد را “بابا” می گویند. از یک هفته پیش از محرم “باباها” میدان هایی آماده کرده و نخل را تزئین می کنند. قدمت این رسم در یزد به دوران صفویه باز می گردد. کتل بستن نیز یکی دیگر از مراسمات این روزهاست و به اسبی می گویند که دارای تزئین خاصی است و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت میکنند. همچنین یک کبوتر خونی هم برروی این اسب گذاشته می شود که همگی در بزرگداشت شهدا و واقعه کربلاست و نشانی بر اصالت آداب و رسوم یزد و زیبایی های فرهنگی اش.

رسوم “مهرگان، سده، گاهان بار و هیرومبا” ؛ چهار جشن باشکوه یزدی

مهرگان یکی از قدیمی ترین جشن های ایران در آداب و رسوم یزد است. این جشن به پاسداشت پیروزی ایرانیان بر ضحاک برگزار می شود و مردم یزد در روز دهم مهرماه جشنی 6 روزه به پا کرده و به شادی می پردازند. در برخی از روستاها این جشن با ساز و آواز محلی هم همراه است. در روز پنجم جشن مهرگان جوانان در سرچشمه ها، که در زبان محلی آدریان گفته می شود، جمع می شوند و شادی می کنند.

جشن سده اما مهم ترین جشن در آداب و رسوم یزد است. این جشن که ریشه در فرهنگ زرتشتی ایران دارد، همان جشن پیدایش آتش است. جشن سده در صدمین روز زمستان برگزار می شود. مردم ایران باستان فصل ها را به صورت دوره ای 7 ماه و دوره ای 5 ماهه تقسیم می کرده اند. هفت ماه اول تابستان و 5 ماهه دوم زمستان بوده و اولین روز آبان ماه، آغاز زمستان بوده است. در سفر به یزد میتوانید این آیین و رسوم را از نزدیک لمس کرده و از آن لذت ببرید.

از ابتدای آبان ماه تا دهم بهمن، صد روز می گذرد و در دهم بهمن که کم کم هوا رو به گرمی می رود، جشن سده، به عنوان یکی از مهمترین آداب و رسوم سنتی یزد برگزار می شود.

جشن بارگاهان نیز که با نام جشن “شش گاهان بار” شناخته می شود، یکی از جشن های باشکوه یزد در آئین زرتشت می باشد که در دل آداب و رسوم سنتی یزد نهفته است. در دین رزتشت اعتقاد بر این است که اهورامزدا جهان مادی را شش مرتبه آفریده که به آن شش گاهان بار می گویند. در طی مراسم شعر و سرودی زمزمه می شود و خدا را ستایش می کنند. هر “گاه” در یکی از 6 روز مختلف انجام می شود.

جشن هیرومبا نیز یکی دیگر از آداب و رسوم سنتی یزد است. هیرومبا مراسمی شبیه به جشن سده است که هر ساله در روستای شریف آباد اردکان برگزار می شود. این جشن، بدون در نظر گرفتن سال های کبیسه، در هفته آخر فروردین برگزار می شود. زرتشتیان شریف آباد برای تهیه آتش مراسم به نیایشگاه پیرهریشت می روند و شب را هم در همانجا اقامت می کنند. سپیده دم جوانان برای تهیه هیزم می روند و زنان نیز صبحانه آماده می کنند. در ادامه این آداب و رسوم سنتی یزد نیز جشن و آوازی است که با چوب زنی انجام می شود. در مراسم چوب زنی کسی که برای اولین بار در جمع آوری هیزم شرکت کرده و یا در همان سال صاحب فرزند شده، به روی دست جمعیت بلند شده و مردم با شادمانی، به آرامی به او چوب می زنند. تا زمانی که اقوام وی کله قند به مردم هدیه ندهند، این مراسم ادامه پیدا میکند. سپس با قند اهدایی شربت تهیه کرده و همه مردم با هم می نوشند.

مراسم سدره پوشی مردم یزد

این مراسم همان جشن تکلیف است که اگر دختر یا پسر به سن آن برسند مراسم یزدی سدره پوشی برای آنها برگزار می‌شود. در این مهمانی که اکثر فامیل در آن حضور دارند، سفره ای با خوراکی های رنگارنگ و خوشمزه پهن شده و فرد مورد نظر بعد از استحمام سدره می‌پوشد و میان جمعیت حاضر می‌شود. سپس موبد جمع با صدایی رسا دعای اورمزد را خوانده و یک بند بلند به نام گشتی را به پشت سدره‌ی او می بندد. در ادامه سازهای بومی سنتی یزدی نواخته می‌شود.

عروسی و عزا در فرهنگ بومی یزد

آداب رسوم بومی یزد، در مراسم های عروسی آنها نیز اثر گذاشته است. به عنوان مثال در عصر دورتر ( امروزه تنها در برخی محله ها اجرا می‌شود )، مراسم خواستگاری به این صورت بوده که مادر داماد و خواهرش به منزل عروس رفته و اگر عروس خانم مورد پسند واقع می‌شدند، بعد از یک هفته با حلقه، شیرینی و یک جعبه کفش به همراه پسر (داماد) دوباره مراجعه می‌کردند. درواقع عروسی به سنتی ترین سبک خود در یزد دایر بوده است. سپس برخی از فامیل داماد به منزل عروس رفته و اقلامی متناسب با آداب و رسوم شهر یزد آماده می‌کردند تا در مراسم خاص خود آنها را ارائه کرده و عروس را اصطلاحا نشان کنند. خوراکی ها و سوغاتی مرسوم مثل نقل، نبات، فلفل و دارچین، قطاب و شیرینی و … در خنچه عقد میتوانند جای بگیرند.

اما در هنگامه‌ی عزا نیز یزدیان آداب و رسوم خاصی دارند؛ به طور مثال پس از دفن متوفی به منزل او مراجعت می‌کنند و آش خاصی به نام آش پشت تابوت می‌پزند. این آش شله زرد رنگ شامل ماش و عدس و برنج است که با روغن پخته می شود. بعد از سه روز در مسجد مراسم قرآن خوانی و پذیرایی با قهوه دارند و برای مراسم هفتم او، به سر مزار رفته و سپس در منزل روضه خوانی و سیاه پوشی انجام می دهند. در روز چهلم نیز نان سوروک پخته شده و در مزار یا خانه خیرات می‌شود. آیین نخل گردانی یزد هم که در مراسم های عزای گسترده تر وجود داشته و دارد.

کتل بستن؛ از آداب و رسوم شهر یزد

در برخی مراسم یزد مختص عزاداری، رسومی وجود دارد که اسبی را زین کرده و با روش های خاصی می‌آرایند. شال ها و ترمه های ابریشم یا پارچه ای با رنگ های سبز و قرمز را روی او می‌اندازند و افسارش را محافظ آن میگیرد. این “اسب و کتل” در ابتدا و مقدم دسته های عزاداری حرکت میکند. بعضا کبوتری خونی و زنده را به همراه پارچه هایی به رنگ خون روی آن میگذارند و محافظ دائما صورت او را می‌نوازد. اینچنین ایام عزا را گرامی می‌دارند.

بخوانید از: سفر به میبد یزد

عربانه نوازی، تنها موسیقی بومی در آداب و رسوم سنتی یزد

“عربانه” نام سازی مشابه با همان دایره زنگی است که از گذشته در آداب و رسوم یزد جا خوش کرده و در مراسم های شاد نواخته می شود. شهر یزد به نام “دارالعباده” شناخته می شود و بیشتر کسانی که صدای خوبی دارند، در مراسمات دینی و آئین مذهبی زیبایی صدای خود را به کار می گیرند. به همین منظور تعداد روضه خوانان خوش صدای یزدی، از هرجای کشور بیشتر است.

عربانه قدیمی ترین و تنها ساز سنتی مردم یزد است که بومی به حساب می آید و با شعر های محلی در مراسم های شاد نواخته می شود. در گذشته در عروسی ها مردم عربانه می نواختند و سایرین با تشویق و همخوانی شعرهای محلی به رقص و پایکوبی می پرداخته اند. البته یزد نیز، همانند دیگر شهر های کشور، موسیقی دانان بسیار برجسته و پر افتخاری دارد، اما تنها ساز بومی در این منطقه که در زمره زیبایی های آداب و رسوم سنتی یزد قرار می گیرد، همان عربانه است. در نهایت اگر قصد سفر به یزد را دارید می‌توانید جهت رزرو انواع اقامتگاه و اجاره ویلا از سایت شب استفاده کنید و به صورت آنلاین محل اقامت خود را انتخاب کنید.