موسیقی گیلکی را شنیده اید؟ گیلان خطه سرسبز شمال و یکی از شهرهای بسیار زیبای کشور می باشد که در همه فصل های سال، به خصوص فصل بهار بسیار دیدنی است. گیلان همیشه یکی از شهرهای محبوب شمال کشور است که هم جاذبه های تاریخی و سنتی بسیار زیادی دارد، هم در ویژگی های فرهنگی خاص خود جاذبه هایی را در اختیار مسافران و بازدیدکنندگان قرار می دهد که زمینه ساز بهترین خاطرات آنان در سفر می شود.
در این مقاله به دنبال نگاه دقیقی به موسیقی گیلکی و ادبیات شفاهی به جامانده از اعصار و گذشته گیلان هستیم تا هرچه بیشتر با فرهنگ ادبی و موسیقی شهر همیشه بهار ایران آشنا شویم.
سازِ کوک موسیقی گیلکی
موسیقی گیلگی و سنتی این منطقه حکایت از تاریخی بسیار طولانی از گیلان همیشه زیبای ایران دارد. موسیقی گیلکی یادگاری به جا مانده ا اعصار و گذشته گیلان است که ناملایمتها، جنگ های ویرانگر، کشتارهای گسترده، آتش سوزی ها و بخصوص شادی های خوش نغمه مردم گیلکی را در دل خود نهفته دارد.
حتی در سوزناکترین و غمگین ترین نواهای موسیقی گیلکی، ردپایی از سرخوشی و شادی را می توان پیدا کرد. با اینکه موسیقی سنتی گیلکی به وجود آورده نواهایی بسیار شاد و زیبا در موسیقی و رقص و آواز است، اما در تمام دنیا ماندگارترین ژانر موسیقی، آهنگ های اندوهگین و غمناک است؛ ویژگی که به خوبی در بطن موسیقی گیلکی وجود دارد.
یکی از ویژگی های جالب در موسیقی گیلکی این است که تنها وابسطه به هنر مردان نیست. در گیلان زنان نیز همچون مردان در کارهای بیرون از خانه و کشت و زرع مشغول به همکاری هستند. به همین دلیل حضور زنان در جامعه از گذشته بسیار بهتر احساس می شده است. زنان موسیقی گیلکی را به نوعی اسلحه برای مقابله با سختی های روزگار تبدیل کرده اند تا روزهای سخت را به لحظاتی شاد و سرخوشانه تبدیل کنند.
حتی با اینکه عمده ترانه ها و آوازهای فولکور گیلانی مربوط به زنان این خطه است، اما هیچوقت زنان نوازنده سازی نبوده اند. همچنین همیشه هم برای خودشان آواز خوانده اند و نه برای مردان و جالب تر اینکه آلات موسیقی شان متشکل از دو قطعه سنگ، چوب و یا حتی تشت بوده است!
برای اجاره ویلا در شمال کلیک کنید.
موسیقی فولکور گیلکی، نغمه ای زیبا در دل طبیعت زیبای گیلان
موسیقی های سنتی و گیلکی در گیلان به طور عمده به دو مرکز اصلی در این منطقه تقسیم می شود، منطقه دیلمان در شرق گیلان و منطقه تالش در بخش های غربی گیلان. البته این دو فرهنگ در ادامه باهم ترکیب شده و فرهنگ مشترکی را به وجود آورده اند که بطن موسیقی گیلکی را تشکیل می دهد.
موسیقی مردم دیلمان گیلان که یکی از رکن های اساسی در موسیقی گیلکی است، خود متشکل از فرهنگ مردم کرد، تات و لر است که به این منطقه مهاجرت کرده اند. همچنین در این منطقه موسیقی های مختلفی نیز رواج دارد که هر کدام کاربرد های متفاوتی هم دارند. برای مثال می توان موسیقی گیلکی مردم دیمان را به گروه های زیر تقسیم بندی کرد:
- موسیقی های رزمی
- موسیقی های تفریحی
- موسیقی های بزمی
موسیقی های رزمی گیلکی خود دارای سه نوع مختلف نیز هست. شامل بر موسیقی مقام که در مراسمم های کشتی گیری نواخته می شود، موسیقی چاه نخجیر که در مراسم شکار گوزن و موسیقی لافند بازی که در مراسمات بندبازی نواخته می شود.
موسیقی های بزمی یا مجلسی نیز همان نوا و آواهایی است که برای مراسم های جشن و عروسی نواخته و خوانده می شوند. موسیقی سنتی رقص زنان و مردان نیز در همین چارچوب قرار می گیرد و نام های مختص به خود هم دارند. رقص سنتی گیلکی برای مردان به نام رقص پا یا ولگ سری نامیده می شود. رقص زنان نیز شامل نوعی رقص به نام رقص چراغ است و حرکتی نمادین و حماسی در بین زنان گیلک است.
موسیقی اصیل دیلمان، در مقایسه با موسیقی تالشی، که هر دو از موسیقی گیلکی اصیل هستند، دارای پیچیدگی کمتری است؛ اما اصالت و معنایی عمیق دارد.
سازهای معروف گیلکی در دست های هنرمند مردم دیلمان
از جمله معروف ترین سازهایی که در بین مردم دیلمان رواج بسیاری دارد می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- نِی نِی: قدیمی ترین ساز گیلان و گیلکی که تا 50 سال پیش در تمام خانه های مردمان این منطقه پیدا میشد و در بین مردم بومی به نام لله شناخته می شود.
- کمانچه: که ساز دوم و در کنار سورنا مورد استفاده است.
- سورنا: سازی است که مکمل نقاره بوده و از آلات موسیقی معروف در اقاوام مختلف کشور است. سورنا در مراسم های کشتی، بندبازی و مراسمات شاد نواخته می شود.
- نقاره: نقاره در گیلان دو طبل مضاعف است که در گذشته بنده آن از جنس مس تهیه می شد. اما هنر مردم گیلان این ساز را با بدنه گلی نیز ابداع کرده است.
- کرنای شاخی: نوعی ساز بومی گیلان است که بیشتر جنبه دفاعی دارد و برای فراری دادن گزار ها از مزارع و کشتزارها مورد استفاده است.
- کارب: سازی شامل تخته های مضاعف است که در مراسم های ختم و تشییع جنازه برای سوگواری مورد استفاده است.
موسیقی تالشی، نمونه ای اصیل از نغمه های ایران کهن
موسیقی تالشی خود یکی دیگر از بدن های اصلی در موسیقی گیلکی است. موسیقی در منطقه تالش خود به سه زیر گروه مختلف تقسیم می شود.
- دستون یا آواز : منظور از دستون آوازهای تالشی است که عموما در قالب دو بیتی اند و در هر منطقه از تالش فرم و قالب خاص خود را دارند. برای مثال دستون در ماسال، یا دستون در تالش دولایی، اسالمی و دیگر مناطق کاملا متفاوت است.
- ترانه: که در منطقه تالش فراوانی بسیار زیادی دارد و به لحاظ محتوا می توان آن را به حماسی، بزمی، عارفانه و حتی کار تقسیم بندی کرد. هر یک از ترانه های تالشی در یکی از این دسته ها قرار می گیرند و محتوایی متفاوت دارند.
- هوا یا پرده: نوعی موسیقی بیکلام است که گستره بسیار وسیعی از موسیقی تالشی و گیلکی را به وجود آورده است. پرده ها نیز به گروه های مختلفی از بزمی، وصفی و … تقسیم بندی می شوند و معمولا بخش اعظم آنها با استفاده از نی نواخته می شود.
مهمترین ساز هایی هم که در منطقه تالش کاربرد بسیاری دارند عبارتند از نی، دف، لبک، سورنا و تنبوره که در گذشته رواج بسیاری داشته است. البته تنبوره دیگر در هیچ جایی استفاده و یا دیده نمی شود و سازی است که در گذشته رواج بسیار زیادی داشته است.
در آن سوی قضیه اما معروف ترین و پرکاربرد ترین آلت موسیقی در منطقه تالش نی هفت بند یا لله است که جایگاه بسیار مهمی در موسیقی گیلکی و تالشی دارد. ماهیت موسیقی گیلکی را می توان به طور کلی به لحظا درون مایه، به سبک درون مایه شور و دشتی شبیه دانست. البته در برخی موارد ریزمقام ها و نوروزخوانی هایی هم وجود دارد که درون مایه ای شوشتری دارند.
در منطقه گیلان و موسیقی گلیلکی حتی برای کودکان نیز وسیقی خاصی وجود دارد و به نام گهواره سری شناخته می شوند. این نوع موسیقی ها در بین کودکان رواج دارد و فقط توسط زنان خوانده می شوند. حتی به لحاظ درون مایه ای نیز در گروه ریزمقام و ترانه های جای می گیرند.
موسیقی گیلکی یکی از زیباترین جلوه های هنر در خطه شمالی کشور است و دیدار و آشنایی با آن می تواند تجربه ای هیجان انگیز از درک فرهنگ کهن و اصیل ایران زمین باشد.
