فهرست مطالب
آثار تاریخی تهران حرف‌های زیادی برای گفتن دارند! این آثار، نماینده آداب و رسوم، نگرش و اعتقادات افرادی هستند که بخشی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران را رقم زدند. در بناهای تاریخی تهران میتوان ردپای جنبش‌های معماری نوین و اتفاقات فرهنگی و اجتماعی کشور را مشاهده کرد. برای شناخت بیشتر پایتخت ایران، تنها کافی است فهرستی از آثار باستانی تهران را در دست گرفت و از آن‌ها بازدید کرد. با وبلاگ شب همراه باشید.
عمارت مسعودیه
عمارت مسعودیه (کاخ مسعودیه) یکی از زیباترین کاخ‌ها یا خانه‌های تاریخی سلسله قاجار در تهران قدیم است. این عمارت با نزدیک بودن به میدان بهارستان و مجلس ایران، محل بسیاری از رویدادهای مهم کشور مانند دوران مشروطه بود.
این ساختمان و باغ زیبا در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی برای پسر ناصرالدین شاه، مسعود میرزا که فرماندار اصفهان بود، ساخته شد. کاخ مسعودیه از دو قسمت «اندرونی» (منطقه خصوصی) مانند کاخ‌ها و ساختمان‌ها و «بیرونی» (منطقه عمومی) مانند باغ‌ها و حیاط‌ها تشکیل شده است. معماری کاخ به وضوح تأثیر معماری اروپا را نشان می‌دهد و نمایانگر شفافیت، سبک بودن و گشودگی در بافت تاریخی تهران است.
اولین ساختمانی که بازدیدکنندگان می‌توانند هنگام ورود به مجتمع مشاهده کنند، کاخ دیوانخانه است. پنجره های مشبک به میزان کافی هوای تازه و نور خورشید را به داخل اتاق‌ها می‌رساند و الگوهای طبیعی، فُرم‌هایی شبیه به گل و تزئینات مختلف، تصویری تازه از معماری ایران را به وجود آورده است. به طور کلی، کاخ مسعودیه نمونه بارز معماری قاجار است.
نشانی: میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان
کاروانسرای خانات
کاروانسرای خانات یکی از آثار تاریخی تهران است که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد. این کاروانسرا در گذشته میزبان بازرگانان و مسافران بوده است. این سازه آجری در اواخر حکومت ناصرالدین شاه قاجار پادشاه ایرانی در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی در کنار جاده‌ای در حومه تهران ساخته شد.
زمانی که حکومت ناصرالدین شاه قاجار به نیمه راه رسیده بود، تهران در داخل حصاری قرار داشت که توسط حکام صفوی در سال ۱۹۳۰ میلادی ساخته شده بود. پس از آن، حصار تخریب شد و حصار دیگری جایگزین آن شد. طرح توسعه شهر باعث شد تا کاروانسرا وارد محدوده شهر شود. معماری ساختمان، از باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده است.
خانات در لغت به معنای «اتاق‌ها» است و دلیل نام‌گذاری کاروانسرا به «خانات» این است که دارای اتاق‌های زیادی است. این بنای یادبود در اطراف تهران به دلیل آتش سوزی در سال ۱۳۵۷ رها شد و سپس در سال ۱۳۸۹ مورد بازسازی قرار گرفت و برای میزبانی از مراسم نوروز بازگشایی شد. بدون شک یکی از آثار تاریخی تهران، همین کاروانسرای خانات است. پس از بازسازی ساختمان، این بنا به فضایی با یک رستوران سنتی و رویدادهایی مانند قصه‌گویی تبدیل شد. قسمت خارج کاروانسرا به مغازه‌های کوچک فروش حبوبات، گیاهان دارویی و ادویه جات تبدیل شده‌اند.
نشانی: شمال میدان شوش تهران، جنوب چهار راه مولوی، میدان امین السلطان، خیابان صاحب جمع
مدرسه دارالفنون
دارالفنون نام مدرسه‌ای قدیمی است که توسط امیرکبیر، نخست وزیر ناصرالدین شاه قاجار ساخت شد. این مدرسه، اولین نهاد مدرن آموزش عالی کشور محسوب می‌شود. پس از سفر به روسیه، امیرکبیر به نیاز شدید کشور به یک مؤسسه آموزش عالی پی برد. گفته می‌شود دارالفنون توسط ناصرالدین شاه با ۳۰ دانش‌آموز و ۱۳ روز قبل از کشته شدن خیرخواه آن یعنی امیرکبیر، افتتاح شد.
مدرسه دارالفنون ۸۰ سال باقی ماند و اگرچه هنوز قابل استفاده بود اما در سال ۱۳۰۸ از بین رفت. در این سال، میرزا یحیی خان رئیس وزارت آموزش، دانشگاه را تخریب کرد و ساختمان کنونی را با طراحی جدید تحت نظارت مهندسین روسی احداث کرد. ساختمان جدید دارالفنون ۳۲ کلاس دارد که بعداً بسیاری از قسمت‌های آن در دانشگاه تازه تأسیس تهران ادغام شدند و اکنون یکی از جاذبه های تاریخی و بناهای قدیمی تهران محسوب می شود.
برخی از فارغ التحصیلان برجسته دارالفنون عبارت‌اند از:
- نقاش سلطنتی محمدخان غفاری معروف به کمال الملک
- روزنامه نگار و فعال سیاسی جهانگیر خان صور اسرافیل
- نوازنده غلامحسین درویش خان
- نخست وزیر و دانشمند محمد علی فروغی
- نویسنده و زبان شناس علی اكبر دهخدا
- رمان نویس صادق هدایت
- نخست وزیر علی امینی
نشانی: میدان امام خمینی (توپخانه)، خيابان ناصرخسرو، پلاک ۲۶۶
باغ فردوس
یکی دیگر از آثار تاریخی تهران، باغ فردوس نام دارد. قدمت این باغ به دوران حکومت سلسله قاجار و سلطنت محمد شاه بر می‌گردد. او دستور ساخت عمارتی به نام محمدی را در تجریش داد. محمد شاه در شهریور ۱۲۲۷ درگذشت و متعاقباً ساخت بنا ناتمام باقی ماند. سپس حسینعلی خان (معیر الممالک)، درباری نزدیک به محمد شاه، ساخت عمارت به سبک قاجار را پیگیری کرد. سپس مالکیت این محوطه به دست علی خان (نظام الدوله) پسر حسین علی خان افتاد. وی مجتمع را نوسازی کرد و نام آن را به فردوس تغییر داد. مجموعه باغ فردوس جزو بهترین موزه های تهران نیز به حساب می آید.
این مجموعه چندین بار بین افراد مختلف دست به دست شد تا اینکه عمارت قدیمی در نهایت ویران شد. سپس ساختار باقیمانده توسط محمد ولی خان تنكابنی ( اهل تنکابن ) كه رهبر نیروهای انقلابی مشروطه خواه بود، خریداری شد. او استخرها و آب‌نماهای جدیدی را به مجموعه اضافه کرد و قناتی را که در سال‌های اولیه باغ را با آب شیرین تغذیه می‌کرد را دوباره احیاء کرد.
این مجموعه طی سال‌ها به وزارتخانه‌های مختلف اجاره داده شد. پس از انقلاب اسلامی و تا سال ۱۳۸۱ باغ فردوس به عنوان یک مرکز آموزش فیلم سازی خدمت می‌کرد. بعد از سال ۱۳۸۱ به موزه سینما تبدیل شد. هم اکنون علاقه‌مندان به حوزه سینما می‌توانند میراث تاریخی سینمای کشور را در باغ فردوس مشاهده کنند.
نشانی: خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش
مسجد و مدرسه سپهسالار
مسجد و مدرسه سپهسالار یادگار سال ۱۲۵۸ هجری شمسی است که در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد. بنیان‌گذاران این مسجد حاج میرزا حسن خان سپهسالار (صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار) و برادرش مشیرالدوله بودند. سپهسالار اولین مسجدی در تهران است که طراحی آن ترکیبی از معماری ایرانی و همچنین معماری مساجد استانبول است. این ساختمان از مسجد جامع اصفهان، مدرسه چهارباغ و مسجد سلطان احمد الهام گرفته شده است.
” مسجد و مدرسه سپهسالار ۶۲ متر طول و ۶۱ متر عرض دارد و دارای ۶۰ اتاق است “. این بنا شامل اتاقک‌ها، رواق‌ها (ایوان)، راهروها، یک ساختمان دو طبقه، یک گنبد بزرگ، مناره‌ها (هشت عدد)، کاخی برای نماز شب (شبستان)، یک کتابخانه بزرگ و یک دروازه است. درگاه اصلی ورودی و نما کاملاً متمایز از سبک قاجار هستند. کاشی‌ها با نقش و نگارهایی شبیه به گل به سبک قاجار حیاط مسجد را تزئین کرده‌اند. گنبد نمازخانه به ارتفاع ۳۷ متر توسط ۴۴ ستون پشتیبانی می‌شود.
نشانی: ضلع جنوب شرقی میدان بهارستان، خیابان بهارستان، جنب ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی ایران
آرامگاه ابن بابویه
از دیگر آثار تاریخی تهران میتوان به آرامگاه ابن بابویه و برج طغرل اشاره کرد. آرامگاه ابن بابویه در قبرستانی به همین نام قرار دارد. گورستان ابن بابویه با مساحت ۱۰ هکتار به عنوان اولین قبرستان شهر ری و دومین گورستان تهران به ۲۰۰ سال پیش بر می‌گردد. بنای یادبود اصلی این قبرستان در عصر ساسانی ساخته شد و به نام محمد بن بابویه معروف به «الشیخ الصدوق» یکی از علما و فقهای مشهور شیعه نام‌گذاری شد.
آرامگاه فعلی الشیخ الصدوق در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در مجاورت آرامگاه، بنای یادبود سید ابوالحسن جیلوا (طباطبائی) فیلسوف و دانشمند قرن سیزدهم قرار دارد که الهام گرفته از آرامگاه‌های حافظ و سعدی در شیراز است. تعدادی از افراد مشهور ایرانی مانند رحیم مؤذن زاده اردبیلی، علی اکبر دهخدا، سید حسن رزاز، محمدعلی فروغی، ابوالقاسم پاینده و غلامرضا تختی در این گورستان به خاک سپرده شده اند.
نشانی: شهرری
برج طغرل
این برج احتمالاً محل سکونت طغرل اول از شاهان سلسله سلجوقی است. ارتفاع این برج تقریباً ۲۰ متر و مساحتش ۴۵ متر است. این برج در گذشته دارای گنبدی مدور بود که به مرور زمان تخریب شد. برج طغرل دارای دو ورودی چوبی یکی در شمال و دیگری در جنوب است. در جلوی یکی از ورودی‌ها تصویری شبیه دهان شیر قرار دارد.
شیر در دوره سلجوقیان نمادی از قدرت، شکوه و زیبایی بود. پله‌ها برج قسمت بالایی ساختمان را به قسمت‌های پایینی برج به پیوند داده است. در گذشته، مسافران جاده ابریشم که از خراسان به ری می‌آمدند از طریق روشن شدن آتش برج طغرل راهنمایی می‌شدند.
دیوارهای برج به گونه‌ای ساخته شده‌اند که صدا از آن انعکاس یافته و تقویت می‌شود. اگر کسی که در مرکز آن صحبت کند، صدای او مانند پژواک در سراسر برج طنین انداز می‌شود. این برج همچنین نوعی ساعت خورشیدی است که با آن میتوان زما‌ن‌های مختلف روز را مشخص کرد. برای بازدید از این بنای تاریخی و ارزشمند می توانید با سفر به تهران یا اقامت در اطراف تهران ، به سادگی به شهر ری برسید.
نشانی: شهرری
کاخ گلستان تهران
از دیگر آثار تاریخی تهران کاخ گلستان است که در سال ۱۲۳۱ هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. کاخ باشکوه گلستان، شاهکاری از دوره قاجار است که تجسم موفقیت آمیز صنایع دستی و معماری ایرانی با تأثیرات غربی است. باغ با استخرها و مناطق سرسبزش، مشخصه اصلی ویژگی‌های کاخ و تزئینات مربوط به معماری قرن نوزدهم ایران است. این کاخ های سلطنتی بخش مهمی از بهترین موزه های تهران به شمار می روند.
کاخ گلستان به مرکز هنر و معماری دوره قاجاری است که در تمام این سال‌ها منبع الهام هنرمندان و معماران ایرانی بوده است. معماری کاخ نشان دهنده سبک جدیدی از هنر و معماری سنتی ایرانی و فناوری مدرن است. در دوران پهلوی از کاخ گلستان برای پذیرایی رسمی سلطنتی استفاده می‌شد و سلسله پهلوی کاخ خود را در نیاوران بنا کردند.
از مهم‌ترین مراسمی که در دوران پهلوی در کاخ برگزار شد، تاج‌گذاری رضاخان در تخت مرمر و تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی در سالن موزه بود. کاخ گلستان در وضعیت کنونی خود نتیجه ۴۰۰ سال ساخت و بازسازی است. هر یک از بناهای تاریخی واقع در مکان اصلی کاخ دارای تاریخ منحصر به فردی هستند.
نشانی: خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ
مجموعه کاخ نیاوران تهران
مجموعه کاخ نیاوران که قدمت آن به دوران قاجار و پهلوی باز می‌گردد، سالهاست که به یکی از محبوب‌ترین دیدنی‌های تهران تبدیل شده است. این مجموعه شامل چندین کاخ سلطنتی لوکس و موزه‌های شگفت انگیز، کتابخانه‌ای خارق العاده از آثار بزرگ، باغی با چشم انداز زیبا و یک مدرسه خصوصی سلطنتی است. با سفر و اجاره اقامتگاه در تهران ، می توانید به سادگی از این کاخ های سلطنتی بازدید نمایید.
مانند هر کاخ سلطنتی دیگر در ایران، مجموعه کاخ نیاوران نیز از معماری زیبایی برخوردار است. نمی‌توان چشم خود را از سقف و دیوارهای زیبای درون کاخ برداشت! زیرا با گچ بری‌های ظریف و آینه کاری‌های جذاب زینت داده شده‌اند.
کاخ صاحبقرانیه، کاخ نیاوران و کوشک احمد شاهی، سه کاخ اصلی در مجموعه نیاوران است. در قسمت غربی کاخ صاحبقرانیه میتوان موزه جهان نما را مشاهده کرد. در این موزه اشیای ارزشمندی از سراسر جهان قرار دارند که به خانواده پهلوی تقدیم شده بودند.
موزه خودرو و کتابخانه سلطنتی نیز از بخش‌های دیگر مجموعه نیاوران هستند. طراحی داخلی ساختمان‌ها با معماری مدرن آن زمان در نوع خود بی‌نظیر هستند. درباریان از این مکان نه تنها به عنوان کتابخانه بلکه مکانی برای لذت بردن از موسیقی و نمایش آثار هنری مانند نقاشی، مبلمان و مجسمه استفاده می‌کردند.
نشانی: میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران
بازار بزرگ تهران
بازار بزرگ از دیگر آثار تاریخی تهران است و یادگاری از دوران فتحعلی شاه قاجار می‌باشد. از راهروها، شبکه کوچه‌ها و مغازه‌های بی‌شماری تشکیل شده است. این بازار اصلی‌ترین بازار و مرکز تجاری تهران و کشور محسوب می‌شود. بخش‌های اصلی بازار تهران شامل چهار سوق بزرگ، بازار مسگران، بازار امیر، تیمچه صدر اعظم و تیمچه کتاب فروشان اشاره کرد.
علاوه بر مغازه‌ها، بازار بزرگ شامل مساجد، رستوران‌ها و مهمان‌پذیرها است. بخش‌های قدیمی بازار به طور کلی از نظر سبک معماری مشابه یکدیگر هستند، در حالی که قسمت‌های جدید به طرز چشمگیری متفاوت از بقیه بازار هستند! به جرئت میتوان بازار سنتی تهران را یکی از آثار و بناهای قدیمی تهران دانست که ارزش بارها بازدید را دارد.
امروزه، بازار بزرگ هنوز یک مکان مهم تجاری است. علاوه بر کالاهای سنتی، بازار ساعت و جواهرات نیز سال‌ها است در این بازار رشد کرده‌اند که به احتمال زیاد نتیجه رشد گردشگری در پایتخت است. ناگفته نماند، بازار در بیشتر ساعات روز مملو از جمعیت بوده و شلوغ است.
نشانی: منطقه ۱۲ شهرداری تهران
محله‌های قدیمی تهران
محله‌های قدیمی تهران روزگاری اصلی‌ترین مکان‌های زندگی مردم بود. این محله ها همه در مرکز شهر و حوالی بازار تهران قرار دارند. یکی از این محله‌ها ناصر خسرو یا همان خیابان ۱۵ خرداد امروزی نام دارد. این خیابان در زمان ناصرالدین شاه قسمتی از ارگ سلطنتی به نام «ناصریه» بود. در این خیابان میتوان برخی از آثار تاریخی تهران اعم از شمس العماره، مدرسه دارالفنون، سرای روشن، کوچه مروی و میدان توپ خانه را مشاهده کرد.
از دیگر محله‌های مشهور تهران قدیم میتوان به پامنار، لاله زار، عودلاجان، امیریه، منیریه، سنگلج، چهار راه استانبول، کوچه برلن، کوچه مروی، شوش، مولوی، حسن آباد، سی تیر (چهارراه ادیان) اشاره کرد. همۀ این محله‌ها از دوران قاجار و پهلوی به یادگار مانده‌اند. اما از دوران پهلوی دوم به بعد بود که کم کم شهر تهران به شمال گسترش پیدا کرد تا مناطقی مانند شمیرانات، ده ونک و تجریش نیز به بخشی از محله‌های قدیمی تهران بپیوندند.
کلام آخر
سفر به پایتخت ایران و دیدن آثار تاریخی تهران به معنای در آغوش گرفتن شهری است که نزدیک به ۲۰۰ سال وقایع مهمی را به خود دیده است. همۀ این رویدادها در بدنه بناهای تاریخی تهران حکاکی شده‌اند تا هر رهگذری را به خود بخوانند. بنابراین، برای یک بار هم که شده است بیایید تهران و آثار باستانی تهران را از نو مرور کنیم! با یک اقامت در تهران و تهرانگردی مناسب، تمام این جاذبه های تاریخی تهران را میتوان در اختیار داشت.
