هرآنچه باید درباره حرم شاهچراغ شیراز بدانید

برای بسیاری سفر شیراز بدون زیارت شاهچراغ ناقص است و حتماً باید آن گنبد و گلدسته‌های پرنور را ببینند و کنار آن حوض آبی‌رنگ صحن حرم شاهچراغ شیراز قدم بزنند تا بتوانند با کوله باری از آرامش به شهر خود بازگردند. با توجه به این که حرم حضرت احمد ابن موسی سومین زیارتگاه مهم شیعیان در ایران است و یکی از قطب‌های مذهبی کشور به شمار می‌رود، این همه اشتیاق بی‌دلیل نیست.

بعید است کسی تا شیراز برود و بارگاه شاهچراغ را زیارت نکرده باشد. اگر این فرصت را از دست داده‌اید یا اصلاً تاکنون به شیراز سفر نکرده‌اید و می‌خواهید در اولین فرصت به این شهر و حرم شاهچراغ آن سری بزنید، حتماً این مقاله از مجله شب را تا انتها بخوانید؛ چون به معرفی کامل هر این جاذبه شهر شعر و شور اختصاص دارد.

برای رزرو اقامتگاه بومگردی در شیراز کلیک کنید

حرم حضرت شاهچراغ کجاست؟

آرامگاه شاهچراغ شیراز یکی از محبوب‌ترین و مشهورترین جاهای دیدنی شیراز است که به جز ارزش معنوی، از نظر تاریخی هم ارزش زیادی دارد. قدمت بنای اصلی این حرم به قرن ششم هجری قمری می‌رسد و از آن زمان تاکنون مورداحترام اهالی شیراز و ایرانیان بوده است. این آرامگاه از قدیم یکی از قطب‌های فرهنگی و سیاسی کشور هم بوده و در حال حاضر محل اصلی برگزاری نمازجمعه شیراز است.

آدرس حرم شاهچراغ شیراز: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان احمدی

تاریخچه شاهچراغ

در مورد زمان احداث اولین بنای حرم شاهچراغ، 2 روایت متفاوت وجود دارد. برخی تاریخ احداث اولین بنا را به زمان عضدالدوله دیلمی نسبت می‌دهند که از سلاطین آل بویه بود و در قرن چهارم هجری حکومت می‌کرد. بسیاری هم می‌گویند که اتابکان فارس در قرن ششم هجری بنای اصلی بارگاه شاهچراغ ساختند که این روایت، شواهد تاریخی قدرتمندتری دارد. سیر تاریخی تغییر و تحولات این زیارتگاه را در ادامه می‌بینید:

• احداث نخستین بقعه و گنبد در قرن هفتم و در دوران اتابکان فارس
• اولین مرمت و احداث بنایی چشمگیر با گنبد بلند، مسجد، مدرسه، کاروان‌سرا و بازار در قرن هشتم و دوران ایلخانیان (به دستور ملکه تاشی خاتون)
• بازسازی مجدد توسط شاه اسماعیل صفوی در قرن نهم
• تخریب در اثر زلزله در قرن دهم هجری
• بازسازی مجدد و نصب قندیل‌های طلا زیر گنبدهای شاهچراغ در زمان نادرشاه افشار (قرن دوازدهم)
• نصب نخستین ضریح نقره‌ای و بازسازی گسترده در زمان فتحعلی‌شاه قاجار (قرن سیزدهم هجری شمسی)
• آینه‌کاری دیوارها و سقف در اواسط قرن سیزدهم هجری
• نصب نخستین گنبد با اسکلت فلزی در سال 1336
• مرمت و کاشی‌کاری گنبد در سال 1340

بخوانید از:‌کامل‌ترین اطلاعات راهنمای سفر به شیراز | اماکن دیدنی، رستوران‌ها و سوغات

علت نام‌گذاری شاهچراغ

نام اصلی حضرت شاهچراغ، احمد ابن موسی است و به دلیل رخدادی که منجر به ساخت بارگاه او شد، این لقب را به ایشان داده‌اند. در دوران دیلمیان، مدفن شاهچراغ ناشناس بود و در اطراف آن چند منزل مسکونی وجود داشت.

ساکنان یکی از این خانه‌ها، پیرزنی بود که هر شب جمعه چراغی را می‌دید که بالای سر تپه‌ای خاکی تا صبح روشن می‌ماند. این واقعه چند هفته ادامه داشت و پیرزن به این نتیجه رسید که این تپه محل دفن فرد مقدسی است و باید این موضوع را به حاکم وقت گزارش کند.

بعد از گزارش پیرزن، امیر عضدالدوله دیلمی (حاکم وقت شیراز) تصمیم گرفت صحت گفته‌های پیرزن را بسنجد و یک شب جمعه به خانه او رفت. بعد از روشن شدن مجدد چراغ، پیرزن حاکم را صدا می‌کند و به او می‌گوید: «شاه! چراغ!» و این گفته به مرور زمان تبدیل به نام این حرم مقدس می‌شود.

بعد از این واقعه، امیر عضدالدوله دیلمی فردی را مأمور بررسی ماجرا می‌کند و مشخص می‌شود که حضرت احمد ابن موسی در این محل دفن است.

حضرت شاهچراغ فرزند کیست؟

حضرت احمد ابن موسی بزرگ‌ترین فرزند امام موسی کاظم و برادر حضرت علی ابن موسی (امام رضا) و حضرت معصومه محسوب می‌شود. ازآنجایی‌که تاریخ تولد دقیق ایشان مشخص نیست، شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی روز ششم ذی‌القعده را به عنوان روز بزرگداشت شاهچراغ انتخاب کرده است.

معماری حرم شاه‌چراغ

همان‌طور که گفتیم، بنای اصلی حرم شاهچراغ شیراز در زمان اتابکان فارس ساخته شده و ازآنجایی‌که آن‌ها از اقوام ترک بودند، معماری این آرامگاه به سبک آذری است. از ویژگی‌های مهم این سبک معماری می‌توان به ایوان‌های بزرگ و مستطیلی، ارتفاع بلند بنا و استفاده از تزییناتی مثل گچ‌بری، کاشی‌کاری و … اشاره کرد. البته بخش‌هایی از این بنا در طول سال‌ها دستخوش تغییر شده و معماری بخش‌های الحاقی نیز کمی با ساختمان اصلی تفاوت دارد.

معماری حرم احمد ابن موسی به دلیل داشتن آینه‌کاری‌های سقف و دیوارها، کاشی‌کاری سردرها و منبت‌کاری‌های خیره‌کننده شگفت‌انگیز و زیبا است و به همین دلیل یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی کشور محسوب می‌شود.

بخوانید از:‌معماری سنتی شیراز

مسیر دسترسی به حرم شاهچراغ شیراز

حرم شاهچراغ تقریباً در مرکز شهر شیراز قرار دارد و به همین دلیل دسترسی به آن بسیار آسان است. این حرم 6 ورودی دارد که دسترسی به آن را از خیابان‌های لطفعلی‌خان زند، بازار شاهچراغ، خیابان 9 دی و خیابان احمدی امکان‌پذیر کرده است. بهترین مسیر دسترسی به این آرامگاه، درب اصلی آن است که در خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد و بعید است در شیراز از کسی سراغ این خیابان را بگیرید و آن شخص نتواند شما را راهنمایی کند.

امکانات آستان مقدس شاهچراغ شیراز

مثل هر حرم و آرامگاه دیگری، شاهچراغ شیراز نیز امکاناتی مثل سرویس بهداشتی، وضوخانه، محل استراحت و … دارد. از دیگر امکانات مهم این بارگاه مقدس، می‌توانیم به موزه و کتابخانه آن اشاره کنیم.

موزه حرم شاهچراغ

این موزه ساختمانی 2 طبقه است که با 1700 مترمربع زیربنا، در ضلع جنوبی حرم قرار دارد. در موزه حرم شاهچراغ بیش از 8000 شیء تاریخی و 3 هزار نسخه خطی و قدیمی به نمایش گذاشته شده که قدمت برخی از آن‌ها به دوران پیش از تاریخ می‌رسد. این موزه از بزرگ‌ترین موزه‌های جنوب کشور محسوب می‌شود.

بخوانید از: معرفی آرامگاه‌ های تاریخی شیراز؛ عزیزدردانه‌های شهر بهارنارنج 

کتابخانه حرم شاهچراغ

قدمت کتابخانه حرم شاهچراغ شیراز به دوران ملکه تاشی خاتون (حاکم فارس در قرن هفتم) می‌رسد که با وقف نسخه‌های خطی قرآن شروع به کار کرد. در طول سال‌های مختلف این کتابخانه بارهای مورد دستبرد و تاراج قرار گرفت و در سال 1286 هجری شمسی برای اولین بار ساماندهی شد. از سال 1343 توجه دولت‌های مختلف به این کتابخانه بیشتر شد و به مرور تعداد کتاب‌ها و نسخه‌های خطی آن افزایش یافت تا جایی که مجموع کتاب‌های آن در سال 1394 به بیش از 65 هزار نسخه رسید.

بخش‌های مختلف حرم شاهچراغ

بخش‌های مختلف حرم شاهچراغ از نظر سبک معماری، کاربری و قدمت اهمیت زیادی دارند و در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را به‌صورت جداگانه معرفی و بررسی می‌کنیم:

ایوان حرم

قدمت ایوان حرم شاهچراغ که ضلع شرقی آن قرار دارد، به دوران قاجار می‌رسد. این ایوان 10 ستون 10.5 متری دارد که در ساخت آن‌ها و سقف ایوان، از چوب و سنگ استفاده شده است. اگر به حرم شاهچراغ رفتید، حتماً حواستان به کاشی‌کاری‌های رواق‌ها، کنده‌کاری‌های سقف چوبی و تزیینات ستون‌های ایوان آن باشد.

ضریح

نخستین ضریح حرم شاهچراغ در زمان فتحعلی‌شاه و با روکش نقره ساخته شد و بعد از آن یک ضریح با اسکلت چوبی جایگزین آن شد که قرآنی با خط کوفی در آن قرار داشت. کتابت این قرآن به حضرت علی نسبت داده می‌شد که هنگام ساخت ضریح فعلی، همراه با قاب خاتم خود به موزه پارس شیراز منتقل شد. ضریح فعلی به‌صورت کامل از نقره ساخته شده و داخل آن با هنر معرق‌کاری و خاتم‌کاری استادان به نام شیرازی تزیین شده است.

صحن

حرم شاهچراغ شیراز محل دفن یکی دیگر از برادران امام رضا با نام محمد ابن موسی هم هست و برای ایشان هم بارگاه و حرم مجزایی ساخته شده است. در گذشته صحن حرم 2 برادر مجزا بود؛ اما در حال حاضر یک صحن مشترک هر دو حرم و سایر بخش‌های مهم شاهچراغ یعنی مسجد نو و مسجد عتیق را در بر می‌گیرد. این صحن بزرگ 14 هزار مترمربع وسعت دارد و کاشی‌کاری‌های آشنای بناهای تاریخی معاصر شیراز در رواق‌های اطراف آن دیده می‌شود.

گلدسته‌ها

حرم حضرت شاهچراغ 2 گلدسته دارد که در شمال و جنوب آن قرار دارند. کاربرد این 2 گلدسته قرینه‌سازی ایوان و پخش اذان بود که کاربرد دوم همچنان پابرجاست. کاشی‌کاری‌های هر دو گلدسته با همان سبک کاشی‌کاری گنبد حرم انجام شده است.

گنبد

گنبد حرم شاهچراغ بارها در طول تاریخ تخریب و بازسازی شده و گنبد فعلی که اسکلت آهنی دارد، در سال 1338 احداث شده است. این گنبد 500 مترمربع وسعت و 14 متر طول دارد و کاشی‌کاری‌های آن با قاب‌های فلزی به اسکلت متصل شده‌اند.

سردرهای ورودی صحن

صحن اصلی حرم شاهچراغ شیراز 6 سردرد ورودی دارد که در میان آن‌ها سردرهای جنوب غربی (باب‌الرضا) و شمال غربی (باب موسی ابن جعفر) به دلیل قدمت و تزیینات زیبای خود شهرت بیشتری دارند. دیگر سردر مهم حرم شاهچراغ، باب‌السجاد نام دارد که در ضلع شمالی حرم واقع شده و به خیابان لطفعلی‌خان زند منتهی می‌شود.

درهای ورودی حرم

خود بنای حرم نیز 7 در ورودی دارد که تعدادی از آن‌ها به ورود آقایان و تعدادی نیز به خانم‌ها اختصاص یافته است. در میان این درها، درب طلا و درب‌های نقره رواق شمالی و جنوبی به دلیل قدمت و طراحی خود شهرت زیادی دارند. روی این درب‌ها اشعاری از شعرای شیرازی و آیات قرآن حک شده است.

امامزاده سید میرمحمد

همان‌طور که گفتیم، یکی دیگر از برادران امام رضا نیز در حرم شاهچراغ شیراز دفن شده است. حرم امامزاده میرمحمد یا همان محمد بن موسی در ضلع شمال شرقی حرم شاهچراغ واقع شده و مثل این حرم، ایوانی مستطیلی شکل و بزرگ دارد. قدمت ساخت اولین بنای آن نیز به قرن هشتم هجری برمی‌گردد.

مسجد نو

مسجد نو یا مسجد اتابک، از مهم‌ترین مساجد تاریخی شیراز و همچنین بزرگ‌ترین مسجد ایران است. این مسجد در ضلع غربی حرم شاهچراغ قرار دارد و قدمت آن به اواخر قرن ششم می‌رسد. دیوارهای خارجی این مسجد مثل سایر مساجد شیراز کاشی‌کاری‌های رنگارنگ دارد و دیوارهای داخل آن نیز مثل مسجد وکیل به‌سادگی تمام تزیین شده‌اند. این مسجد محل برگزاری نمازجمعه شیراز است.

مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق در ضلع جنوب شرقی حرم شاهچراغ شیراز قرار دارد و قدیمی‌ترین مسجد شیراز است که قدمت آن به قرن سوم هجری می‌رسد. در قرن هشتم هجری بنایی شبیه به کعبه و با نام خدای‌خانه در وسط این مسجد ساخته شد که هدف از ساخت آن، آموزش مراسم حج بود. مردم شیراز معتقدند که این مسجد محل نماز خواندن حافظ بوده و عصای حضرت موسی نیز در زیر آن قرار دارد.

نزدیک‌ترین جاذبه‌های گردشگری به حرم شاهچراغ

حرم شاهچراغ شیراز به تعدادی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شیراز نزدیک است. از میان آن‌ها می‌توانیم به فهرست زیر اشاره کنیم:

• مسجد نصیرالملک
• نارنجستان قوام
• خانه تاریخی زینت‌الملک
• بازار و حمام وکیل
• ارگ کریم‌خان

حرم شاهچراغ شیراز؛ آرامش در جوار تاریخ

در این مقاله به معرفی کامل حرم شاهچراغ شیراز، مسیر دسترسی، بخش‌های مختلف و تاریخچه آن پرداختیم. برای دسترسی بهتر به این بارگاه مقدس، می‌توانید وارد صفحه اجاره ویلا و سوئیت در شیراز شوید و اقامتگاهی که با بودجه و شرایط شما هماهنگی دارد را رزرو کنید. با اجاره اقامتگاه در نزدیکی شاهچراغ، به تعداد زیادی از اماکن تاریخی شیراز نیز دسترسی خواهید داشت.

سؤالات متداول درباره حرم شاهچراغ شیراز

شاهچراغ شیراز کجاست؟

شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان احمدی

چه کسانی در شاهچراغ دفن هستند؟

به جز حضرت احمد ابن موسی، حضرت محمد ابن موسی، آیت‌الله دستغیب، وصال شیرازی، صادق خان زند (برادر کریم‌خان زند)، جعفرخان زند (پدر لطفعلی‌خان زند)، بسمل شیرازی و … در شاهچراغ دفن شده‌اند.

مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی نزدیک شاهچراغ کدام‌اند؟

نارنجستان قوام، مجموعه بازار و حمام وکیل، ارگ کریم‌خان و … در نزدیکی شاهچراغ قرار دارند.