موسیقی هر قوم مانند آینه‌ای است که روحیات و احساسات مردم آن قوم را نشان می‌دهد.
از آن‌جایی که روحیات و ذوق و قریحه هر قوم با قومی دیگر متفاوت است پس موسیقی آن‌ها نیز با یکدیگر تفاوت دارد. باید این را بدانیم که موسیقی محلی، بخش عمده‌ای از موسیقی هر کشور و فرهنگی را شامل می‌شود و ریشه‌ای کهن در میان مردم دارد. چرا که این نوع موسیقی حتی در دوره‌های مختلف با وجود افت و خیزهای تاریخی باز هم سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است.
تقریبا در اکثر کشورها علاوه بر موسیقی سنتی موسیقی محلی هم در نقاط مختلف آن سرزمین رواج دارد. به موسیقی محلی، موسیقی نواحی، مقامی و فولکلور هم می‌گویند.
موسیقی محلی خراسان یکی از انواع موسیقی محلی ایران است که در این مقاله قرار است به آن بپردازیم.
یکی از افتخاراتی که از موسیقی محلی خراسان نصیب کشور ما شده این است که موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت رسیده است.
تاریخچه موسیقی ایران
بد نیست قبل از پرداختن به موسیقی محلی خراسان، مختصری هم درباره تاریخچه موسیقی ایران بدانیم. موسیقی ایران قدمتی درخور و قابل توجه دارد و به عقیده برخی مورخان ایرانیان موسیقی را از زمان حکومت هخامنشیان شناخته بودند.
همچنین عده‌ای می‌گویند ایرانیان اولین افرادی بودند که نوعی خط الفبایی برای موسیقی به نام ویش دبیره اختراع کرده بودند.
در دوره‌های مختلف موسیقی دستخوش تغییرات و تحولات بسیاری شده است. اما با تمام فراز و فرودها از گذشته تا به امروز این هنر جایگاه ویژه‌ای نزد مردم ایران دارد و موسیقی‌دان‌ها و هنرمندان بزرگی در این سرزمین زیسته‌اند.
جهت مشاهده و اجاره سوئیت در مشهد کلیک کنید.
موسیقی محلی خراسان
ترانه‌های ساده و زیبای محلی این خاصیت را دارند که در نهایت زلال و خالص بودن بی هیچ پیرایه‌ای روحیات و احساسات مردم را نشان می‌دهند.
موسیقی محلی خراسان نیز از این قاعده مستثنی نیست و به خوبی از احوالات این مردم با آن‌هایی که موسیقی‌شان را می‌شنوند سخن می‌گوید.
موسیقی محلی خراسان آن‌قدر در دل مردم خراسان نفوذ کرده بوده که آن را در زمان برگزاری اعیاد و جشن‌ها و در مراسم‌های مذهبی و بسیاری از مناسبات دیگر به کار می‌بردند. حتی آن را در زمان اشتغال به کار یا زمان فراغت زیر لب زمزمه می‌کردند. اگر چه به نسبت گذشته و در میان نسل جدید موسیقی محلی خراسان کمی کمرنگ شده اما هنوز هم در همه مواردی که اشاره کردیم کاربرد دارد.
این موسیقی غنی و ارزشمند قابلیت بالایی برای جذب گردشگران به خراسان دارد. بنابراین حیف است هنری که آوازه آن در سطح جهان پیچیده مورد بی‌مهری و بی‌توجهی ما قرار بگیرد. لازمه توجه کافی هم شناخت کافی است.
در این مطلب سعی داریم به نوبه خود سهمی هر چند مختصر در این شناخت داشته باشیم.
خراسان که امروزه به سه استان خراسان شمالی، جنوبی و خراسان رضوی تقسیم شده سرزمین پهناوری است که اقوام مختلفی را در خود جای داده است. آب و هوا، طبیعت، زبان، فرهنگ و تاریخ هر منطقه تاثیری مستقیم بر موسیقی محلی آن منطقه دارد. بنابراین اقوامی که در مناطق مختلف خراسان زندگی می‌کنند موسیقی‌شان تفاوت‌هایی با هم دارد. به عبارتی می‌توان گفت ریتم زندگی مردمان هر منطقه ریتم موسیقی آن‌ها را می‌سازد، بنابراین موسیقی محلی خراسان نیز در مناطق مختلف آن متفاوت است.
موسیقی محلی شمال خراسان
مهاجران ترک و کرد بخش اعظمی از ساکنان شمال خراسان را تشکیل می‌دهند و هر کدام موسیقی خاص و متفاوت خود را دارند.
برای مثال کردهای شمال خراسان چون در طول تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را به خود دیده‌اند بخشی از موسیقی‌شان با حزن و اندوه همراه است. در موسیقی محلی خراسان در منطقه شمال، ترانه‌های شاد و عاشقانه‌ای هم شنیده می‌شود که سرشار از احساسات زیبا، تحرک و شور زندگی است. در نهایت به طور کل می‌توان گفت موسیقی این منطقه روایتگر سوگ، حماسه، عرفان و عشق است.
موسیقی محلی شمال خراسان شامل سه گروه هنری عاشق‌ها، بخشی‌ها و لوطی‌ها می‌شود که در ادامه درباره هر کدام توضیح مختصری می‌دهیم.
از همه گروه‌ها قدیمی‌تر گروه عاشق‌ها هستند که نوازنده سازهایی مانند دهل، سورنا و کمانچه‌اند. در گذشته این گروه از پرداخت مالیات معاف بودند و حق انتقاد نیز داشتند.
لوطی‌ها گروه دیگری هستند که سازشان دایره بوده و ایل به ایل و روستا به روستا می‌گشتند و در حکم رسانه‌هایی بودند که اخبار و اتفاقات جامعه را به وسیله موسیقی محلی خراسان به گوش مردم می‌رساندند. و اما بخشی‌ها، ساز این گروه دو تار است و در واقع فرهنگ شفاهی شمال خراسان را روایت می‌کنند. نام بخشی را به این خاطر به افراد این گروه می‌دهند که مردم اعتقاد دارند خداوند به آن‌ها موهبتی عطا کرده و استعدادی ویژه بخشیده است.
بنابراین یک بخشی باید بتواند موسیقی بنوازد، شعر بسراید و آواز بخواند و سازش را نیز خودش بسازد. همین ویژگی‌ها سبب شده تا بخشی‌ها در موسیقی محلی خراسان جایگاه ممتازی داشته باشند. همچنین نغمه “نوایی” یکی از معروف‌ترین آثار این گروه است.
موسیقی محلی جنوب خراسان
موسیقی محلی خراسان در این منطقه به خصوص در بیرجند قدمتی طولانی دارد. حرکات ریتمیک و نمایشی و همچنین رقص از مشخصه‌های موسیقی محلی جنوب خراسان است. در فرهنگ این مردم ابزارهای موسیقی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و به طور کل می‌توان گفت این سازها به سه دسته سازهای زهی، کوبه‌ای و بادی تقسیم می‌شوند. در خراسان جنوبی هم مانند منطقه شمال خراسان فرهنگ‌ها و اقوام مختلفی حضور دارند و همین موضوع سبب ایجاد تنوع در موسیقی محلی آن شده است.
سازهای محلی جنوب خراسان شامل سازهایی مانند دهل، سرنا، دایره و نی چوپانی می‌شود.
در موسیقی محلی خراسان در قسمت جنوب نیز دوتار سازی بسیار ارزشمند و کاربردی است اما با دوتاری که در شمال خراسان است تفاوت‌هایی دارد. مثلا این که اغلب از دوتار شمال خراسان بزرگ‌تر است. این را هم بگوییم که در موسیقی جنوب خراسان اشعار و ترانه‌های سروده شده قرابت دیرینه‌ای با آهنگ دارند و روحیات و عواطف مردم را به خوبی بیان می‌کنند.
موسیقی محلی خراسان رضوی
شهرستان‌های خواف و تربت جام در استان خراسان رضوی واقع شده‌اند و از پیشینه‌ای غنی در موسیقی محلی خراسان برخوردارند. از گذشته تا به امروز هنرمندان و اساتید بی‌نظیری در زمینه موسیقی مقامی در این دو شهرستان به فعالیت مشغول بوده و هستند.
از دف و دوتار به عنوان مهم‌ترین سازهای این مناطق نام می‌برند. همچنین موسیقی در این مناطق بر اساس مقام‌های سماعی شکل گرفته و به مرور زمان ساخته و پرداخته شده است.
خلاصه این که به هر سمت خراسان سفر کنید گوش سپردن به موسیقی محلی اصیل و بی‌نظیر آن می‌تواند جذاب‌ترین بخش سفرتان باشد و خاطراتی فراموش نشدنی را برایتان خلق کند.