فهرست مطالب
شهرستان کوهستانی اهر یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های استان آذربایجان شرقی در ایران است که زمستان‌هایی سرد و برفی و تابستان‌هایی معتدل دارد. تنوع جنگل‌های این منطقه به‌ویژه در ارسباران، بخش بزرگی از دره‌های آن را پوشش می‌دهد و «رودخانه اهر چای» از مجاورت این شهرستان جریان می‌یابد.
اهر ازلحاظ سیاسی و نظامی منطقه‌ای بسیار بااهمیت است؛ در اوایل قرن سوم هجری قمری این قلمرو برای بیست سال یکی از خون‌ریز‌ترین میدان‌های جنگ بین نیروهای بابک خرم‌دین و جنگجویان عرب بود. در زمان حکومت سلسله قاجار، شهر اهر مرکز فرماندهی عباس میرزا (شاهزاده فتحعلی شاه) بود که فرمانده نیروهای ایران در جنگ ایران و روسیه را بر عهده داشت.
با این توصیفات می‌توان به‌راحتی به این موضوع پی برد که اهر بی‌دلیل به یکی از مهم‌ترین مناطق گردشگری ایران تبدیل نشده است. هرساله بسیاری از مسافران و گردشگران در داخل و خارج از کشور به اهر سفر می‌کنند و از جاهای دیدنی آن بازدید می‌کنند. مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری اهر به شرح زیر است:
قلعه بابک
قلعه بابک در 3 کیلومتری جنوب غربی کلیبر و در 50 کیلومتری شمال شهرستان اهر و در ارتفاعی نزدیک به 2600 متر بالاتر از سطح دریا در استان آذربایجان شرقی واقع‌شده است. اطراف قلعه را دره احاطه کرده است و تنها دسترسی به این ساختار از طریق مسیری باریک انجام‌پذیر است. از این قلعه بود که بابک خرم‌دین و پیروانش برای 22 سال علیه اعراب جنگیدند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این قلعه مرکز حکومت در قرن ششم و هفتم بود. صعود به قلعه فرایندی خطرناک است، زیرا صخره‌های عجیب وغریب در سمت راست مسیر وجود دارد و هیچ ریل محافظتی یا حصارها برای جلوگیری از سقوط وجود ندارد. هنگامی‌که از صخره‌ها بالا رفتید، واقعاً از تلاش شگفت‌انگیز خود قدردانی خواهید کرد. سپس متعجب خواهید شد که درگذشته‌های دور چگونه در این ارتفاع قلعه‌ای به این وسعت ساخته‌شده است.
قلعه پشتاب (پشتو)
قلعه پشتو یا هوراند یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی آهر است که در 3000 متری قله کوهی بین روستای پشتاب و کورجان قرار دارد. تنها دسترسی به این قلعه توسط 220 پله سنگی است. روستای پشتاب در 12 کیلومتری و 50 کیلومتری آهر در غرب هوراند واقع‌شده است. دیوارهای قلعه از سنگ‌آهک، خاک رس، ملات و آجر ساخته‌شده است. آثاری که در داخل قلعه یافت شده شامل سفال‌های باستانی بدون نقش می‌باشد که می‌تواند نشان از تسلط اولیه اسلام در منطقه ارسباران و این قلعه داشته باشد. از این قلعه مانند قلعه بابک ممكن است به‌طور هم‌زمان توسط اعراب جهت استفاده نظامی به کار گرفته می‌شد.
جنگل‌های ارسباران
این جنگل‌های زیبا در شمال غربی استان آذربایجان شرقی به‌عنوان ذخایر بیوسفر (زیست‌کره) شناخته می‌شوند و آخرین زیستگاه‌های گرگ سیاه قفقازی و دیگر حیوانات اهلی مهم منطقه است. جنگل‌های ارسباران در منطقه‌ای با بیش از 70 هزار هکتار به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از جنگل‌های هیرکانی مورد توجه قرار دارد. در جنوب رود ارس، جنگل‌هایی را مشاهده خواهید کرد که شامل هزاران گونه درخت و حیوانات است. یکی از جنبه‌های زیبای ارسباران کوه‌های بلند آن است که توسط پوشش انبوهی از درختان احاطه‌شده است.
ارسباران منطقه‌ای با غنای اکولوژیک (بوم‌شناسی) و توانایی گردشگری بسیار عظیمی است. یکی از ویژگی‌های متمایز این جنگل‌ها تنوع گیاهی آن است که دارای 13٪ از پوشش گیاهی و 29٪ از پستانداران، 44٪ پرندگان، 32٪ دوزیستان، 9٪ ماهی و 20٪ از جمعیت خزندگان کشور را در خود جای‌داده است. همچنین پیدا شدن فسیل‌های ماموت در بخش‌های جنوبی جنگل نیز نشان‌دهنده ارزش بالای زمین‌شناسی این منطقه حفاظت‌شده است.
بازار اهر
یکی از جاذبه‌های گردشگری اهر بازار این شهرستان است که متشکل از دو طبقه و سقف گنبدی گچی است. طراحی فوق‌العاده این بازار، هر گردشگری را سر شوق می‌آورد. ازآنجاکه بازار آهر توسط «نصیر بیگ» حاکم ارسباران در سال 1942 بازسازی شد، به‌عنوان بازار ناصر بیگی نیز شناخته می‌شود. بخشی از بازار که مغازه‌ها را تشکیل می‌دهند با معماری اسلامی طراحی و ساخته‌شده‌اند، بخشی دیگر نیز هنوز هم معماری سنتی خود را حفظ کرده است.
بازار آهر شامل چهار راهرو اصلی است که شامل بازار مسگران، بازار نصیر بیگ، بازار جعفر قلیخان و بازار کفش سازان است. این ساخت‌و‌ساز فوق‌العاده دارای ورودی‌های فراوانی است که شامل بازار مسگران، بازار کلاه دوزان، میدان احسان و میدان دواب می‌باشد. بعضی از بخش‌های بازار در سال 2013 توسط زمین‌لرزه نابود شدند، اما خوشبختانه پس از سه ماه از دوباره موردبازسازی قرار گرفتند.
خانه دکتر اَهری
خانه دکتر قاسم اَهری یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های شهرستان آهر است. این ساختمان دارای دو طبقه و چندین اتاق می‌باشد که زیباترین قسمت آن، دکوراسیون داخل آن است. این خانه تاریخی در دوره قاجار بنا گشته است و در یک باغ بزرگ قرار دارد و دارای یک طنبی بزرگ با نقاشی‌های زیبا و یک شومینه با دو ورودی در هر دو طرف است. اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دبیرخانه ستاد دائمی تسهیلات سفر آهر در این محل قرار دارد. در سال 2005، پارکی به نام قاسم اهری در مقابل ساختمان ساخته شد. ناگفته نماند دکتر اهری نخستین چشم‌پزشک ایرانی بود که در بین مردم آهر به دلیل فعالیت‌های مفید از محبوبیت بسیاری بالایی برخوردار بود.
آقداش
آقداش یا آغداش، اردوگاه تابستانی در منطقه ارسباران است که در دامنه کوه‌های باشکوه مشرف‌به روستای عباس‌آباد و روستای بالان واقع‌شده است. ماه‌های تابستان بسیاری از گردشگران در این سرزمین اردو می‌زنند تا چندین شب را در این منطقه خوش آب‌وهوا سپری کنند. نام دیگر آن «توپخانه آقداش» است که اشاره به زمان جنگ روس – ایران (1826 – 1828) دارد، زمانی که ارتش ایران پیاده‌نظام خود را در این منطقه مستقر کرده بود.
با توجه به سخن بزرگان محلی، شکست نهایی ایل محمدخانلو در نبرد با قبیله حاجی علیلو در این منطقه اتفاق افتاد. در دامنه‌های شمالی کوه، منطقه‌ای به نام «نِبی اُلِن» وجود دارد که به اسم فرمانده کشته‌شده جنگجویان ایل محمد خانلو نام‌گذاری شده است. در این منطقه از سال 1910 صلح برقرار است. در حال حاضر، رشته‌کوه‌های سرسبز این منطقه، منبعی الهام‌بخش برای نسل جدیدی از شاعران، نوازندگان و کسانی دنبال آثاری از تصور زندگی روستایی گذشته هستند، است.
مقبره شیخ اَهری
موزه ادبیات و عرفان شیخ شهاب‌الدین اَهری در محل مقبره او یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری اهر است. این مجموعه در دوران حکومت صفویه ساخته‌شده ولی برخی از نقاط آن به دوران ایلخانیان بازمی‌گردد. این مجتمع دارای یک مسجد، مقبره، ایوان، مناره‌ها و اتاق‌های مختلف است. در داخل مسجد، بسیاری از دست‌نوشته‌های تاریخی و خو‌ش‌نویسی از برخی از افراد معروف مانند شاه‌عباس سوم و ابوالقاسم نباتی دیده می‌شود.
شیخ شهاب‌الدین اهری در سال 1184 میلادی در شهر اهر متولد شد. او زمانی که او تحصیلات معنوی خود را گذراند، به شاعر و عارفی معروف تبدیل شد و سلطان سلجوقی «شیخ روکن الدین سجایی» از او خواست تا آموزش عرفان را شروع کند. موزه شیخ شهاب‌الدین نوع خود اولین موزه ادبیات و عرفان در ایران است که در آرامگاه خود او در آهر بنا گشته است. این مجتمع در وسط یک پارک زیبا و آرام واقع‌شده که می‌تواند مکانی دیدنی در مسیر سفرتان باشد.
قلعه شیربیت
برخی از گنجینه‌های تاریخی همانند قلعه شیربیت و کتیبه شوشا (شیشه‌ای) در قلب کوه‌های شرقی آهر قرارگرفته است. کتیبه شوشا (متعلق به اورارتین‌ها) در ارتفاعات یک روستا به نام شیشه و در مسیر روستای ورزقان در شرق اهر واقع‌شده است. کتیبه شوشا به هزاره اول قبل از میلاد بازمی‌گردد در سال 1370 در میراث ملی ایران ثبت شد. قلعه شیربیت نیز در این منطقه در نزدیکی روستایی به همین نام واقع‌شده است.
کاروانسرای شاه‌عباسی
گذرگاه گویجه بِل یکی از زیباترین مناطق در بخش مرکزی شهر اَهر است یکی از جاذبه‌های گردشگری اهر به نام کاروانسرایی شاه‌عباسی را در خود جای‌داده است. معماری این بنای سنگی متعلق به دوره صفویه است و یکی از 999 کاروانسرایی در ایران می‌باشد که در دوران سلطنت شاه‌عباس صفوی ساخته‌شده است. این کاروانسرای برای مناطق کوهستانی و زمستان‌های برفی بسیار سرد که با حیاطی در وسط و اتاق‌های کوچک در اطراف طراحیشده است. این بنا نمونه خوبی از کاروانسراهای مخصوص مناطق کوهستانی است.
مسجد جامع اَهر
بنای این مسجد به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد که از ویژگی‌های آن می‌توان به حیاطی باز، سالن نماز با ستون‌های بزرگ و کتیبه‌های تاریخی اشاره کرد. درب ورودی مسجد در سمت جنوب غربی حیاطی قرار دارد که در مرکزش استخر بزرگی خودنمایی می‌کند. سالن نماز نیز فضایی بزرگ است با 21 سقف گنبدی شکل که توسط چهارده ستون مرکزی و چهارده نیم ستون در قسمت شمالی و جنوبی سالن نگه‌داشته شده‌اند. در کتیبه‌ای که در بالای درب ورودی مسجد نصب‌شده است، نشان از این دارد که ساخت مسجد به تاریخ 1198 هجری قمری بازمی‌گردد.
