موسیقی آذری؛ نوای شادی، غم و شجاعت

3

موسیقی آذری تنها یکی از شاخه‌های فرهنگ آذربایجان و مردم ترک زبان ایران است. ریشه‌های آن به گذشته‌های دور باز می‌گردد، جایی که آهنگ‌های فولکلور (بومی و محلی) آغازی برای مهمترین ژانر فعالیت‌های خلاقانه و شاعرانه شد و هنوز هم موسیقی آن کاملا منعکس کننده جهان خالص، اخلاقی و در راستای خواسته‌ها و انتظارات مردمان این دیار است. این سبک از موسیقی می‌تواند در برگیرنده شجاعت، شادی، عرفان و یا سوز دل باشد که با گوش فرا دادن به آن، احساسات به هر شکلی به سرعت در وجود انسان بیدار می‌شود. نوای موسیقی تُرکی ریشه در اندیشه‌ای دارد که رویداد‌های زندگی (چه شادی و چه غم) را به زیبایی می‌نگرد و وجود خود را با آن همسان می‌سازد، زیرا مگر غیر از این است که موسیقی کلام درون آدمی است که او نمی‌تواند آن را به زبان بیاورد.

درباره موسیقی آذری

وقتی صحبت از موسیقی اصیل آذری به میان می‌آید، انسان یاد حماسه، دلیری، قهرمانی، شعر، طنز، رقص، شور و شادی و غم و اندوه می‌افتد. این موسیقی حاوی نوآوری، محتوای هیجانی و خلاقانه می‌باشد که بسیار متفاوت با موسیقی کلاسیک است و کاملا قابل تمایز، تشخیص و مختص اقوام آذری زبان‌ است.

تاریخ موسیقی آذربایجان با هنر ایرانی، عرب و ترکی و هنر مُقام در آمیخته است؛ نظریه پردازان برجسته آن عبارتند از: صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغه‌ای که اهل ارومیه و مراغه در آذربایجان ایران بودند. به گفته عزیر حاجی ‌بیکُف (مشهورترین آهنگساز شوروی): «این سنت در اواخر قرن چهاردهم (حکومت مغول‌ها در ایران) سقوط کرد و متعاقب آن هر گروه ملی، سیستم خود را از بقایای آن بازسازی کردند». بعد از این اتفاق نام‌ها حفظ شدند، اما واقعیت‌ها حاکی از آن است که آنها از یک سنت به سنت دیگری تغییر یافتند.

سبک موسیقی آذری که اکنون در کشور آذربایجان و در پایتختش یعنی باکو اجرا می‌شود که برگرفته از شوروی سابق و تا حدودی متمایز با موسیقی ترکی ایرانی است. این جدایی در زمان الحاق بخشی از آذربایجان به خاک شوروی صورت گرفت و آذربایجان ایران این سبک موسیقی را به شیوه‌ای صرفا مختص به خود تغییر داد. این موسیقی در ایران به شکلی عارفانه و در آذربایجان با حس قهرمانانه که شنونده را به تحرک وا می‌دارد، اجرا می‌شود.

به طور کلی، موسیقی قومی و سنتی آذربایجان، به سبک موسیقی موجود بین مردم آذری در کشور آذربایجان و همچنین آذربایجان ایران اشاره دارد. بخش شمالی این منطقه، پس از یک دوره جنگ بین ایران و روسیه طی دوره های 1804-1813 و 1826-1828 به شوروی محلق شد. بنابراین مردم آذربایجان بین دو مرز از یکدیگر جدا شدند، اما تا به امروز آنها هنوز صحنه برادری خود را حفظ کرده‌اند و این را می‌توان در فرهنگ و موسیقی محلیشان مشاهده کرد.

در ایران، مردم آذری در اقلیت هستند، موسیقی اصیل آنها کمتر محبوب است (نه آن موسیقی که امروزه در بسیاری از مراسم عروسی پخش می‌شود) و همچنین تحت تاثیر دیگر موسیقی‌های فارسی (موسیقی پاپ رایج امروزی) قرار دارند. جمهوری آذربایجان که در گذشته تحت حکومت اتحادیه شوروی و امروزه روسیه قرار دارد، موسیقی آنها نیز بسیار با موسیقی غربی مخلوط شده و سبک نوینی را ایجاد کرده است.

موسیقی قومی آذربایجان ریشه در تاریخی هزار ساله دارد که از دیرباز تا امروز به بخش مهمی از فرهنگ مردم این ناحیه از کشور تبدیل شده است. در طول تاریخ، آذربایجان بخشی از امپراتوری‌ها و فرهنگ‌های مختلف بوده است، بنابراین موسیقی محلی این منطقه از هر یک از این وقایع تاریخی، چیزی را جذب و به یادگار برده است. اولین کتاب نوشته شده در مورد موسیقی آذری از قرن هشتم میلادی کتاب «دده قورقود» است. به طور کلی، موسیقی آذری دارای سبک‌ها و آلات موسیقی مختلفی است که هر یک بر مبنای خاصی ایجاد شده است.

سبک‌های موسیقی آذری

موسیقی محلی آذری شامل هنر عاشیق (Ashiq) است که ترکیبی از شعر، داستان‌سرایی، رقص و موسیقی است که معمولا با ساز (لوت) همراه است. همچنین انواع مختلفی از رقص‌های سنتی آذری وجود دارد که اغلب همراه با موسیقی سریع، اجرا می‌شود. به طور کلی عاشیق‌ها، آوازخوانان مسافری هستند که ساز می نوازند. اساس آهنگ‌های آنها بداهه است. این هنر یکی از نمادهای فرهنگ آذربایجان است و نماد هویت ملی و نگهبان زبان، ادبیات و موسیقی آذربایجان است.

موسیقی سنتی کلاسیک آذری مُقام (mugham) نام دارد که شامل هفت حالت مختلف است که هر کدام در پس زمینه خود معنای عاطفی ویژه‌ای