فهرست مطالب
تاریخ ما کشورگشا و فرمانروا کم به خود ندیده؛ اما تعداد کمی از آن‌ها مثل کریمخان زند خوشنام و نیکوکار بودند. گذشت و مروت کریمخان به حدی بود که فرزندان دشمنانش مثل آقامحمدخان قاجار را به دربارش راه داد و با احترام با آن‌ها رفتار می‌کرد. از این پادشاه دادگر، بناهای زیادی در شهر شیراز به یادگار مانده که یکی از آن‌ها ارگ کریمخان است؛ جایی که محل کار و زندگی وکیل‌الرعایا بوده و از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی شیراز محسوب می‌شود.
بسیاری ارگ کریمخان شیراز را بیشتر به خاطر یک خاطره شیرین دوست دارند؛ فالوده فروشی‌هایی که در یکی از خیابان‌های همسایه آن قرار دارند و سفر شیراز بدون سر زدن به این فالوده فروشی‌ها کامل نمی‌شود. در این مقاله می‌خواهیم دستتان را بگیریم و نگاهتان را کمی از فالوده فروشی‌ها آن‌طرف‌تر ببریم؛ یعنی جایی که روزگاری مقر حکومت یکی از بهترین حکومت‌های پس از اسلام بوده است.
ضمن این گشت‌وگذار، به معرفی بخش‌های مختلف ارگ، تاریخچه، بهترین مسیر دسترسی و ویژگی‌های معماری آن می‌پردازیم.
برای اجاره ویلا و سوئیت در شیراز کلیک کنید
ارگ کریمخان کجاست؟
ارگ کریمخانی از جمله جاهای دیدنی شیراز است که درست در قلب شیراز قدیم قرار دارد؛ یعنی جایی که شمال آن به آرامگاه حافظ و سعدی و جنوب آن به مجموعه وکیل، شاه‌چراغ و … می‌رسد. این ارگ در زمینی به مساحت 12 هزار و 800 مترمربع بنا شده و توسط خیابان‌های ناصرخسرو در شمال (بورس فالوده فروشی‌ها)، بلوار هجرت در غرب، خیابان زند در جنوب و خیابان طالقانی در شرق احاطه شده است.
این ارگ در دوره‌های تاریخی مختلف فراز و نشیب زیادی را تجربه کرده و به مرور از شکوه آن کاسته شده است. البته شکل اصلی بنا و برخی از تزیینات آن حفظ شده و هنوز ارزش بازدید دارد. علاوه بر این، موزه بزرگ فارس هم در داخل این مجموعه فعالیت می‌کند.
آدرس ارگ کریمخان شیراز: شیراز، ابتدای خیابان کریمخان زند، نبش میدان شهرداری (شهدا)
تاریخچه ارگ کریمخان شیراز
ارگ کریمخان شیراز تاریخچه دردناکی دارد که پر از پستی‌وبلندی است. این ارگ در سال 1180 هجری قمری به دستور کریمخان زند ساخته شد و تا پایان دوران حکومت زندیه، مقر اصلی فرمانروایی آن‌ها بود. کریمخان دوست داشت تا میدان بزرگی مثل میدان نقش جهان اصفهان در شیراز بسازد. ارگ و اندرونی کریمخان در ضلع غربی میدان قرار داشت و در ضلع شمالی آن دیوان‌خانه کریمخان، در ضلع شرقی بازار وکیل و در ضلع جنوبی حمام و مسجد وکیل احداث شد.
بعد از فتح شیراز توسط آقامحمدخان قاجار، او دستور نابودی تمامی بناهای دوران زندیه را داد؛ اما ساختمان ارگ خوشبختانه سالم باقی ماند. این بنای باشکوه تا پایان دوران قاجار دارالحکومه بود و فرمانروایان فارس در آن زندگی و حکومت می‌کردند. حاکمان قاجاری فارس در بنای ارگ دخل و تصرف زیادی به وجود آوردند؛ مثلاً تعدادی از ستون‌های ایوان‌های آن را عوض کردند و در داخل آن عمارت‌هایی با معماری متفاوت نسبت به معماری بنای اصلی ساختند.
همچنین در این دوران تزیینات و نقاشی‌های روی دیوارهای ارگ را با تیشه تراشیدند و تزیینات گچی مطابق با سلیقه خود را روی آن‌ها ایجاد کردند.
در زمان حکومت پهلوی، ارگ کریمخان یک دوره تاریک دیگر را تجربه کرد و به عنوان زندان شهربانی شیراز انتخاب شد. در این زمان تالارها را دوطبقه کردند تا بتوانند زندانیان بیشتری را در آن‌ها اسکان بدهند. سطح نقاشی‌های دوران قاجار با گچ پوشانده شد و جلوی ارسی‌ها (پنجره‌های چوبی رنگی) هم دیواری با ضخامت 50 سانتی‌متر کشیده شد.
در سال 1350 ارگ تبدیل به دفتر فنی حفاظت آثار باستانی شد و در دوران بعد از انقلاب هم در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. در حال حاضر این بنا با عنوان موزه بزرگ فارس فعالیت می‌کند.
قیمت بلیط و ساعت بازدید ارگ کریمخان
ساعت بازدید از این بنای تاریخی در نیمه اول و دوم سال متفاوت است:
- ساعت بازدید در 6 ماه اول سال: 8:30 صبح تا 9 شب
- ساعت بازدید در 6 ماهه دوم سال: 7:30 صبح تا 8:30 شب
در سال 1403 قیمت بلیط بازدید از این مجموعه 30 هزار تومان است.
ویژگی‌های معماری ارگ کریمخان
ارگ کریمخان شیراز به تقلید از معماری باغ‌های ایرانی، بنایی مستطیل‌شکل با حیاطی بزرگ دارد که از وسط آن یک نهر عریض عبور می‌کند. این بنا 2 بخش نظامی و مسکونی دارد و در گذشته در اطراف دیوارهای آن خندق‌های عمیقی حفر شده بود تا دسترسی دشمنان به داخل بنا دشوار شود.
کریمخان زند علاقه زیادی به معماری بناهای صفوی داشت و دستور داده بود که معماری داخلی ارگ مشابه بناهای عصر صفوی در اصفهان باشد. به طور کلی، ارگ کریمخانی معماری درون‌گرا دارد؛ یعنی در بخش بیرونی با تزیینات ساده و در بخش داخلی با تزیینات متعدد و زیبا آراسته شده است.
در بخش مسکونی یا اندرونی ارگ، اتاق‌هایی با دیوارهای نقاشی شده و ارسی‌دار، ایوان، باغچه و آب‌نما وجود دارد که بخش نظامی یا همان دیوارهای قطور ارگ آن‌ها را احاطه کرده‌اند. این دیوارهای خشتی کنگره‌دار 12 متر ارتفاع دارند و در محل تقاطع آن‌ها یک برج 14متری 3 طبقه ساخته شده که اتاق‌های آن‌ها برای اسکان سربازان و نگهداری اسلحه به کار می‌رفتند. برج جنوب شرقی ارگ مثل برج پیزا کج شده و خود به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است.
یکی از تزیینات زیبای ارگ، کاشی‌کاری‌های سردر ورودی است که نبرد رستم و دیو سفید را نشان می‌دهد و قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد.
بخوانید از: کامل‌ترین اطلاعات راهنمای سفر به شیراز | اماکن دیدنی، رستوران‌ها و سوغات
بهترین مسیر دسترسی به ارگ کریمخانی
ارگ کریمخان شیراز تقریباً در مرکز این شهر واقع شده و به همین دلیل دسترسی مناسبی با خودروی شخصی و وسایل نقلیه عمومی دارد. برای دسترسی به این بنا با مترو، باید در ایستگاه مترو زندیه پیاده شوید. با کمی پیاده‌روی به سمت جنوب بلوار کریمخان زند، به میدان شهدا و بعد ارگ کریمخان می‌رسید.
برای دسترسی با خودروی شخصی هم باید دروازه‌قرآن را رد کنید و بعد وارد بلوار آیت‌الله ربانی شوید و آن را ادامه بدهید تا میدان شهدا، میدان قائم و رود خشک را رد کنید و به میدان شهرداری برسید. لازم به ذکر است که مجموعه ارگ پارکینگ ندارد و بهتر است در کوچه‌ها و خیابان‌های اطراف خودروی خود را پارک کنید. درب ورودی ارگ، در خیابان ناصرخسرو و روبروی فالوده فروشی‌ها قرار دارد.
بخوانید از: زیباترین باغ‌های شیراز کدامند؟
بخش‌های مختلف ارگ کریمخان شیراز
ارگ کریمخان شیراز از بخش‌هایی مثل محوطه اصلی، شاه‌نشین، اتاق‌های متعدد، حیاط‌خلوت و حمام تشکیل شده که در اضلاع شمالی، جنوبی و غربی آن قرار دارند. در ادامه، با این بخش‌ها بهتر آشنا می‌شوید:
محوطه اصلی
بعد از در اصلی، وارد باغ ارگ می‌شوید که دورتادور آن اتاق‌هایی با پنجره‌های چوبی زیبا وجود دارند. در وسط این باغ یک نهر پرآب عریض قرار دارد که به حوض بزرگ ارگ و ایوان و شاه‌نشین غربی آن ختم می‌شود. در اضلاع شمالی، جنوبی و غربی ارگ 3 ایوان بزرگ با ستون‌های آهکی وجود دارد. در 2 طرف ایوان‌ها، 2 تالار بزرگ با ارسی‌های شیشه رنگی قرار دارند. بین تالارها هم 2 راهرو و 6 اتاق در 2 طبقه وجود دارد.
بخش شرقی محوطه اصلی هم شامل حمام ارگ و اتاق‌های خدماتی آن می‌شود.
شاه‌نشین
ارگ کریمخان 3 شاه‌نشین بزرگ در ضلع‌های جنوبی، شمالی و غربی دارد که ارتفاع سقف آن‌ها از تالارها و اتاق‌ها بیشتر است. این شاه‌نشین‌ها به بهشت پیرایه یا تالار بلندپایه شهرت دارند.
شاه‌نشین جنوبی ارگ در چهارفصل سال مورداستفاده بوده؛ اما شاه‌نشین غربی مخصوص فصل تابستان و شاه‌نشین شمالی هم بیشتر مخصوص زمستان بوده است.
بخوانید از: معرفی آرامگاه های تاریخی شیراز؛ عزیزدردانه‌های شهر بهارنارنج
اتاق‌ها
معماری اتاق‌های ارگ در مقایسه با تالارها و شاه‌نشین ساده است. این اتاق‌ها از داخل با یکدیگر ارتباط دارند و پنجره‌های بزرگ، آن‌ها را در طول روز حسابی روشن می‌کند. دیوار تمامی اتاق‌ها با خشت ساخته شده و ازاره، پستو، قطاربندی، طاقچه، سر در و دوال از عناصر معماری آن‌ها محسوب می‌شود.
حوض‌ها
ارگ کریمخان شیراز 2 حوض بزرگ شمالی و جنوبی دارد که با استفاده از یک آبراهه عریض به یکدیگر متصل می‌شوند. این حوض‌ها آب مورد نیاز حیاط ارگ را تأمین می‌کنند و از سنگ‌آهک مخصوصی ساخته شده‌اند که در برابر آب و فرسایش مقاوم است. آب حوض‌های ارگ در گذشته از قنات رکن‌آباد شیراز تأمین می‌شد.
بخوانید از: معرفی مساجد تاریخی شیراز؛ زیبارویان هزار رنگ و باستانی
حیاط‌خلوت در ارگ کریمخان زند
در چهارگوشه ارگ چند حیاط‌خلوت کوچک با چند اتاق وجود دارد که از سایر بخش‌های ارگ مجزا شده‌اند. این حیاط‌خلوت‌های حوض مخصوص خود را دارند و بر اساس یافته‌های تاریخی، اتاق‌های آن‌ها کاربردهای خدماتی مثل آشپزخانه داشته‌اند.
حمام ارگ کریمخان زند در شیراز
در بخش جنوب شرقی ارگ کریمخان حمامی سنتی وجود دارد که قدمت آن به دوران زندیه می‌رسد. رخت‌کن حمام به صورت هشت‌ضلعی طراحی شده و در داخل گرم‌خانه آن 4 ستون سنگی یکپارچه با تزیینات زیبا قرار دارد. گرمای مورد نیاز برای آب حمام، از طریق دالان‌های کوچکی با نام گربه‌رو تأمین می‌شده که در کف آن قرار دارند و دوده‌های گرم‌خانه را به بیرون انتقال می‌دادند. این فرایند کل حمام را هم گرم می‌کرده است.
جاهای دیدنی نزدیک ارگ کریمخان
ارگ کریمخان در مرکز بافت سنتی شیراز قرار دارد و به همین دلیل به تعداد زیادی از بناهای تاریخی شیراز نزدیک است. در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- مسجد وکیل
- حمام وکیل
- بازار وکیل
- شاه‌چراغ شیراز
- آرامگاه کریمخان و موزه پارس
بخوانید از: دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی شیراز را بشناسید!
ارگ کریمخان؛ یادگار درخشنده وکیل‌الرعایا
در این مقاله با یکدیگر سفری به شیراز زیبا داشتیم و سری به ارگ کریمخان زدیم که از مهم‌ترین بناهای تاریخی این شهر است. ضمن این سفر، از بهترین مسیر دسترسی، تاریخچه و بخش‌های مختلف آن هم گفتیم. اگر می‌خواهید در سفر به شیراز دغدغه اقامتگاه نداشته باشید و با خیال راحت در باغ‌ها و آثار تاریخی آن گشت‌وگذار کنید، وارد صفحه اجاره ویلا و سوئیت در شیراز شوید و یکی از اقامتگاه‌های باکیفیت شب در این شهر را رزرو کنید.
سؤالات متداول درباره ارگ کریمخان شیراز
ارگ کریمخان شیراز کجاست؟
شیراز، ابتدای خیابان کریمخان زند، نبش میدان شهرداری (شهدا)
ساعت بازدید ارگ کریمخان زند چگونه است؟
در نیمه اول سال از 8:30 تا 21 و در نیمه دوم از 7:30 تا 20:30 می‌توانید از این بنا بازدید کنید.
داخل ارگ کریمخان چه چیزهایی وجود دارد؟
در داخل ارگ یک حیاط با چند حوض و فواره زیبا، چند شاه‌نشین، تالارهای ارسی‌دار، اتاق‌های با پنجره چوبی و یک حمام تاریخی قرار دارد.
